15.03.2015, 21:05 ( Обновлено 07.09.2015, 00:38 ) Просмотров 252
Нигунам огеш мондалт шучко сар!
Сар… — шучко, нигöлан кӱлдымо неле саман. Мутшак чоным туржшо, кочо, шинчавӱд йöршан. Кеч-могай сар шуко еҥым тулыкеш кода, ятыр самырык илышым пеленже наҥгая. 1418 кече ден йӱд мучко шуйнышо тиде Кугу Ачамландылык сар 20 утла миллион ӱдыр ден эргыжым пытарен. Мутлан, Пошкырт кундемысе Калтаса район гыч сарыш 11 987 еҥ каен, Шочмо элна верч вуйжым 4 950 еҥ пыштен.
Совет еҥ-влак але марте уждымо патырлыкым, пеҥгыдылыкым ончыктеныт. Тыге Брест крепость 30 кече кредалын, Ленинград — 900, Севастополь — 250, Сталинград — 163, Москва — 90 сутка утла, Одесса ден Киев — 73 йӱд-кече дене.
Посна еҥ-влакын лӱддымылыкыштым, чолгалыкыштым шочмо эл-ава ятыр орден да медаль дене палемден. Тӱням öрыктарыше подвиг-влак кажне боецлан пример, тыл пашаеҥлан ӱнарым ешарыше вий лийыныт. Теве, мутлан, Александр Матросов семын 300 наре воин ДОТ ден ДЗОТ амбразур-влакым эн яндар вӱран шӱмышт дене петыреныт.Марий калык кокла гыч тыгай подвигым Волжский районысо Олыкъял марий Зинон Филиппович Прохоров, Курыкмарий районысо Удельная ял гыч гвардий сержант Константин Прокопьевич Кутрухин, Морко районысо Изи Корамас ял рвезе рядовой Василий Иванович Соловьёв ыштеныт.
Моло подвиг нерген каласаш гын капитан Николай Гастеллон самолёт экипажшыла 74 лётчик йӱлышö тулан машинажым тушман ӱмбак сӱмырен.Виктор Талалихинла мемнан чапланыше 200 утла авиаторна южышто фашист самолётыш керылтын, тараным ыштен. Элна 12 тӱжем наре еҥлан Совет Союз Герой лӱмым пуэн; 2500 наре воин Слава орденын тӱрыс кавалерже лийын.
Марий калыкынат шуко тӱжем эргыж ден ӱдыржо, кидыш сарӱзгарым налын, шучко фашизм ваштареш кредалын. Нунын кокла гыч 14 тӱжем еҥ тӱрлö орден да медаль дене палемдалтын, 40 утла еҥлан Совет Союз Герой лӱмым пуымо. Ончалза марий герой-влакын лӱмыштым:
- Кубакаев Тимиряй Кубакаевич;
- Васильев Василий Семёнович;
- Ишкинин Ишмай Иштубаевич;
- Орсаев Егор Орсаевич;
- Алексеев Евсей Алексеевич;
- Суворов Сергей Романович;
- Бастраков Георгий Фёдорович;
- Краснов Зосим Алексеевич;
- Громов Алексей Николаевич;
- Лебедев Михаил Васильевич;
- Павлов Николай Павлович;
- Прохоров Зинон Филиппович;
- Радугин Феофан Григорьевич;
- Рябинин Николай Сергеевич;
- Соловьёв Василий Иванович;
- Шумелев Александр Прокопьевич;
- Яналов Андрей Михайлович;
- Зарецкий Михаил Александрович;
- Мамаев Николай Матвевич.
Сар каен шогымо жапыште тылеш кодшо ӱдырамаш, йоча да шоҥго-влаклан вий шутыдымо паша пернен. Пӱйым пурлын, шукыж годым пеле шужен, ял ден оласе калык сеҥымашым лишемдаш полшен.
Фашизмын тӱсшо бойлаште веле огыл койын. Эше 1933 ий гычак ваштареш вуй нöлталаш тоштшо-влаклан Германий мландыште концлагерь-влак ышталташ тӱҥалыныт. Бухенвальд, Дахау, Захсенхаузен, Ораниенбург да моло лагерьлаштат шуко антифашист илыш дене чеверласен.
Европысо шуко эллам шке кидыш поген налмеке, Гитлер концлагерь-влакын чотыштым кугемден, да нуно утларакше Польшын мландешыже ышталтыныт. Осаенцим, Майданек, Треблинка, Собибур… — лӱмыштак айдеме чоным чытырыктыше лийыныт. Нине лагерь-влакын капкашт гоч 18 миллион еҥ каен, 11 миллионжо кочо шикшыш, сур ломыжыш савырнен.
Кеч-могай сар колымашым конда.Тудлан йоча, ӱдырамаш, шоҥго але боец- садак. Пӱртӱс айдеме тукымлан икгай шӱм-чоным пуэн. Ме чылан илаш шочынна! Ме чыланат икгай йöратен моштена чылажымат: шочмо-кушмо мландынам, ялнам, суртнам, илышым пуышо ача-аванам — икманаш,илышым аклена! Тыгеже, тыныс верч кажныже чот шогышаш, айдеме чонжым арален кодышаш!
Автор: Арсентий Ачибаев
Внеклассное мероприятие
«Кугу сар тулышто»
Тулан жап годым
1.
Кугу
Отечественный сар пытымылан шымле ий шуэш. Тӱжем индешшӱдӧ нылле визымше ийым
калык нигунамат ок мондо. Сеҥымаш шке толын огыл. Сеҥымаш верч мемнан
кочана-влак тӱжем нылшӱдӧ латкандаш кече кучедалыныт.
2.
Мыняр вӱр
йоген, мыняр салтакын ӱмыржӧ лугыч лийын. Мыняр еш шочын огыл. Мыняр йоча
3.
ош тӱням
ужын огыл.
1.
Фронтышто
лийше салтакым ме пагалена.
2.
Тыныс
илышым арален кодышо салтаклан пеш кугу тау мутым ойлена.
1.Шочмо элнам фашист-влак деч саклен кодымыштлан мланде марте
вуйнам савена.
2.Мемнан пиал верч вуйым пыштыше-влакым огеш лий мондаш.
·
1.Сареш
колышо-влакым шарнен, айста ик минут шып шогена.
( Минута молчания)
2 Кажне поро айдеме сареш колышо-влак ончылно вуйым сава.
Ибулаева Светлана ачажын возымо почеламутым лудеш.
«Кугу Ачамландылык сарын ветеранже-влаклан» .
·
«Салтакын
мурыжо» 5 класс ӱдыр-влак
2.Марий литературышто Кугу Отечественный сар тема пеш кугу
верым налын шога. Шуко писатель ден поэт война нерген возен. Шукышт шкат тушман
ваштареш кучедалыныт, ятырже тушман ваштареш кредалмаште колен.
·
(
тунемше-влак писатель-фронтовик-влакын портретышт дене шогалыт, кажныже ойла,
кӧн портретше)
1.
Шадт
Булатын «Куатле Родина ӱжеш» почеламутшо кажне еҥын шӱмжым тарватен, шочмо элым
пенгыдын аралаш, тушманым чот кыраш кумылаҥден. Поэтын мутшо куатлын йоҥген:
Йолташ, советский патриот,
Кидеш винтовкым кучо чот!
Кредал фашизм ваштареш! –
Куатле Родина ӱжеш
2.
Миклай
Казаков «Йӧратыме поэзий йолташем» почеламутыштыжо возен:
Лишемже манын, сеҥымаш мемнан дек,
Эше волгалтше илыш верч тыршен,
Тый ончык ӱж, атакышке наҥгае,
Йӧратыме поэзий йолташем!
1.
Шӱмеш
шочшо виян поэзий шомакышт дене пырля поэт-влак сар тул коклашке пуреныт.
Поэт-влакын патырлыкышт нерген Василий Рожкин «Шӱмбел поэт йолташ-влаклан»
почеламутым возен.
(Салиев Владик)
2.
Шадт
Булатын «Родина верч» почеламутшо почеш сарыш ужатыме сӱрет.
1.
Миклай
Казаковын «Ушанен иле,вучен иле» почеламутшо, Ялакаев Алеша
Анатолий Бикын «Война корно кужу» Кугубаев Андрей
1.
Миклай
Казаков «Тидым шарне, йолташ» Салиев Вадим
2.
Совет
калык тушман ваштареш ик еҥ гай шогалын. Сеҥымашым лишемдаш ӱдыр-влакат
полшеныт. Теве Марий кундем гыч лӱддымӧ ӱдыр Ольга Тихомирова нерген 6
классыште тунемше-влак палдарат.
·
(видео
«Ольга Тихомирова)
2.Марий ялыш вӱран кредалмаш, фронт тул толын шуын огыл, но сарын
кочыжо кажне гаяк суртыш шеҥын пурен.
Ялеш ӱдырамаш, йоча, шонго-влак гына кодыныт. Неле паша, пеле
шужен илымаш, фронтлан полыш… Тидын нерген Миклай Казаков «Марий ӱдырамаш» почеламутым
возен.
(Ярметова Виктория)
·
Файрузова
Диана, Байдуганова Диана тошто марла куштымашым ончыктат.
1.Ынде Миклай Рыбаковын «Морко сем» драмыж гыч ужашым ончаш
темлена.
2. Йоча-влак неле пашам ыштеныт, войнаш кайыше ачаштым вашталтеныт.
Но йӱдшӧ-кечыже ачаштым вученыт. Ынде
Никандр Лекайнын «Шӧртньӧ падыраш» повестьше гыч ужашым
ончена.
1.
Калыкын
илышыштыже сар — чот шучко пагыт. 1941-1945 ийлаште лийше Кугу Отечественный
сар мыняр еҥым пытарен. Кемий ялна гыч сарыш 182 еҥ каен, а 100 еҥ толын огыл.
2.
·
Анна
Дмитриевна ачаже Апсатаров Дмитрий нерген ойла.
(презентация
«Ачам»)
·
Исадыкова
Ангелина кочаже Исадыков Павел нерген ойла.
(презентация «Кочам»)
2.Кӧн ачаже, шольыжо, изаже, марийже колен. Шучко
увер, похоронка-влак ялыш толыныт. Александр Юзыкайн «Эльян» романыштыже тиде
ойган жапым ончыктен. Изи ӱдыр – почтальонка, тудо язу-влакым шалатен коштеш.
Сарыште ик изаже колен, ынде кокымшо изаж нергенат похоронка толын. Почтальонка
ӱдыр ок пале, кузе тидым аважлан ончыкташ.
·
Обелиск
воктене. Диана Айгузина
(Презентация «9 май»)
Семен Вишневский «Шуна шонымашке»
почеламут.
1.
Сеҥымаш!
Шучко фашизмым мемнан элна сеҥен.
Ашиева Виктория «Сенымаш» почеламут
1.
Ончык
илышын ӱшанже ,
Ме, йоча-влак , кушкына.
Тыныс лийже тӱнямбалне,
Сар огеш кӱл мыланна.
2.
Мланде
мучко шергылталже
Тиде пенгыде ойна:
— Тек йоча-влак огыт пале,
Мо тугай осал война.
1.
Тыныс
илыш пиалнаже
Лийже курым –курымеш!
Сылне, тынысле жапнаже
Мыланна верч пеледеш.
2.Ончык илышын ӱшанже,
Ме, йоча-влак, кушкына.
Тыныс лийже тӱнямбалне,
Сар огеш кӱл мыланна.
1.Мурен-куштен, пашам ыштен, тунемын
илыш эртыже.
Художественный номер-влак:
1.Ташбулатов кушта
2. 5класс мура
3. 4 класс кушта
4. 6 класс, Байбулатова Карина, Бикмурзина
5. Исадыкова мура
6. муро, Файрузова Диана, Иванова Настя
7. марий удыр –влакын куштымашышт
***
Эрык верч, илыш верч, тыныс верчын
Рыҥ шогалын марий калыкна.
Кӧ элнам утара осал дечын,
Ок кынел гын мемнан эргына?
Кеч шӱмна йӧслана пиктежалтын,
Но пӧръеҥын тыгай пӱрымаш:
Шочмо Эл-аванам лӱдыктат гын,
Таҥ шогалын, кӱлеш аралаш.
Шке лӱметым, салтак, кӱшнӧ кучо,
Ит йомдаре АЙДЕМЕ тӱсет.
Ты саман ок чамане, ок вучо!
Тек аралыже Юмо-суксет.
Тора вер ава семын пыдалже,
Тек осал воктечда кораҥеш.
Тек сӧрвалыме сугынь мутнаже
Тыланда шнуй аралтыш лиеш.
Эргына-шольына-влак, чыталза.
Улына тендан дене пырля.
Мемнан деч вий-куатым те налза.
Тек осал деч ойна арала.
Ынже пӧрд вуй ӱмбалне шем шӱлыш,
Шыде пий-влак тек лӱдын йымат.
О, салтак, кидыштет – тыныс илыш,
Вачыштет тый чапнам нумалат.
О, салтак – марий мландын ӱшанже,
Чоныштетше – ешетын пиал.
Капыштет – тукыметын ӱнарже,
Рыҥ тошкал, тиде корным эртал.
Элыштет куршталеш тыйын шочшо,
Ош лупсеш шке чапажым нӧртен,
Тый улатыс мемнан шӱм гыч вочшо,
Вучена ме, чапетым нӧлтен.
О, салтак – патыр он, тале эрге,
Калыкет тый денет кугешна!
Порысетым шуктен, корнет терге –
Сеҥымашым моктен мурена!
Чоныш шиждымын шӱлык шыҥа гын,
Ӱнаретым налеш гын шем вий,
Тый ит лӱд! Тыныс верч кумылаҥын,
Шого пеҥгыдын, патыр тый лий.
Налынат шнуй Пӱртӱс деч ӱнарым,
Чоныштет сото кече йӱла!
Тый улат уныкаже Онарын,
Вий-куат вӱрыштетак ила.
Чын пӧрьеҥ улыда те, салтак-влак,
Тендан ден илена кугешнен.
Вучена кажным шочмо изайла
Вашлияш тыныс эрым еш ден!
Шочмо мӧҥгӧ вуча, салтак, тыйым,
Пӧртылметлан ешет ӱшана.
Уло калык пала шнуй пашатым,
Пиал корным тылат тылана.
Кугешнем тый денет ӱмырешлан,
Тый денет кеч тул-вӱдыш, йолташ!
Эл ӱжеш аралаш… Курымешлан
Тыныс жапым тӱняш пӧртылташ.
Ылат тӹнь тӓгÿн ӓтя дӓ эргӹ,
Ӹзӓ, шоля, яратымы тӓнг.
Нӹнӹ верцӹн Мулӓндӹм перегӹ,
Патыр семӹнь тыл-вӹд гӹцӹн лӓк!
Вуй ӱмбалне кава лийже канде,
Чевер кече тек шыргыж онча.
Чап лӱман да таза пӧртылза те,
Шочмо вер ава семын вуча.
Тек шула кочо жап омо семын,
Тек сар тулын сескемже шула!
Да пиал дене темше мурсемым
Мыланна чап лӱмда пӧлекла.
Тендан кидыште – элын куатше.
Тендан кидыште – акше ешнан.
Вашлияш кӱчык корно пӱралтше,
Пӧртылаш еҥ кодде гыч, чылан!
Ойыреныт тендам тыныс верчын!
Ида лӱд, ида волто чапдам.
Арален илышнам осал дечын,
Мӧнгӧ пӧртылза манын йодам.
Шочмо мланде йодеш сеҥымашым,
Ӱшана лачак шке эргыжлан.
Тек у пагыт конда келшымашым,
Юзо вий тек тендам арала!
Тый осалым тошкен, шочмо верыш,
Палена, сеҥымаш ден толат.
Ӱжаран да мотор тыныс эрым
Калыкет ден пырля вашлият.
Чон тулетым нимо ынже йӧртӧ,
Ушыштет сугыньнам тый кучал:
Пиалан да таза мӧҥгӧ пӧртыл,
Шочмо вер ава семын вуча!
Эрден эрак кӱэштын мелнам,
Юмо дечын кумал йодына:
«Тый арале, о, Юмо, мемнам,
Йочанам, пелашнам, калыкнам…»
Автор да лудшо-влак: Светлана Алексеева, Эмма Ильина, Ольга Эльтемерова, Ирина Петрова, Зинаида Поликарпова, Анжела Тимоева, Эдуард Ильин, Галина Сайтаева, Дмитрий Веденькин, Надежда Моисеева, Алена Яковлева, Данил Моисеев, Татьяна Лапина, Андрей Николаев, Татьяна Иванова, Нина Щербакова, Христина Александрова, Вера Гордеева, Виктория Матвеева, Валентина Васинкина, Елена Иванова, Ангелина Гордеева, Мария Кожевникова, Анна Алыкечева, Ираида Васильева, Альбертина Иванова.
Сар огеш кӱл мыланна!
«Ончык илышын ӱшанже Me, йоча-влак, кушкына. Лийже мир тӱня ӱмбалне, Сар огеш кӱл мыланна.»
Сар!? Могае тудо шучко, чоным тарватыше, йӱлаш таратыше, вуй ушым пудыратыше неле шомак. Кугу Отечественный cap жапыште шочмо эл ӱмбаке мыняр нелылык возын! Уло совет калык: рушыжат, татаржат, марийжат, одыжат, киргизшат, чувашат — каргыме тушман ваштареш тыныс илышым пӧртылташ пырдыжла шогалын. Изижге-кугужге, нелылыкым, йӧсым пырля чактарен, йӱштӧ-шокшым чытен, шужымым монден, Сенымаш кечылан ӱшанен, талын кредалыныт. Тунам чылаштым ик шонымаш авалтен: йырнык фашизмым вашкерак кырен шалаташ, фронтлан чыла денат полшаш! Тиде вийым ешарен, ончыко ӱжын.
Шучко cap тӱжем ныл шӱдӧ латкандаш кече шуйнен. Тӱжем ныл шӱдӧ латкандаш кече да йӱд эл мучко орлык, шинчавӱд, колымаш кажне суртышто озаланеныт. Сар жапыште витле шым миллион совет калык пытен. Тыгодым шемер еҥ веле огыл, мландыжат, уло пӱртӱсшат орланен. Нунат айдеме семынак шортын йӱленыт.
Сар жапыште шымле тӱжем ола ден ял ломыжыш савырненыт, завод ден фабрика-влак шаланеныт. Моткоч кугу ойгым чыташ логалын тылысе калыклан. Тушман элнан шӱмжӧ — Москва — деке лишемын, тушко улыжат коло шым километр веле кодын улмаш. Шучко пагыт! Шочмо Эл — Ава виян кредалаш ӱжын: чылажат — фронтлан, чылажат — Сеҥымашлан! Немычым Москва воктене чарен шогалтыме. Коло кандаш гвардеец-панфиловец Дубосеково станций воктене тӱням ӧрыктарыше подвигым ыштен. Нуно ныл шагат жапыште нылле фашист танк ваштареш кредалыныт, Москва деке колтен огытыл. Кугу cap жапыште калык вӱр эҥерла йоген, волгыдо канде кава шикш дене петырналтын. Мланде чытырнен, юж сургалтын, а салтак-влак подвиг почеш подвигым ыштеныт.
Тӱжем ныл шӱдӧ латкандаш кече да йӱд — тынар шуйнен совет калыкын гитлеровский фашизм ваштареш кучедалмыже. Тудо Шочмо Элым, ончыкылык тукымым тушман деч арален коден, куллык деч утарен.
Сар! Мыняр ойгым тый мемнан эллан конденат! «Авай», «Ачай» манын кычкырен, шортын кодшо изи ньога-влак кызытат шке тукымыштым кычал муын огытыл. А южышт шымле вич ий эртымеке гына кычал муыт.
Мемнан Татарстан республикынат Кугу сарыш вич шӱдӧ кудло тӱжем утла эргыж ден ӱдыржым ужатен, а мӧҥгеш пелыжат пӧртылын огыл, кок шӱдӧ витле тӱжем еҥ веле толын.
Кугу ойго Улисьял ялнамат ӧрдыжеш коден огыл. Шочмо ялем гыч шымле вийвал пӧръеҥым ужатеныт. Нунын кокла гыч коло шымытшылан
-1-
веле мӧҥгеш пӧртылаш пиал лийын, а нылле кумытшо шучко, ужмышудымо сареш вуйыштым пыштеныт, курымешлан йӧратыме ешышт
деч ойырленыт. Кочо шарнымаш, ойган сӱрет… Туге гынат нунын чап лӱмышт шарнымаш оҥаште, мемнан ушыштына кугешнымашым шочыкта да виян, тале, лӱддымӧ, чолга лияш кумылаҥда.
Ялысе Геройна-влакын илыш-корныштым шымлен лекмек, Иван Федорович Федоровын cap жапысе неле илыш-корныжо мыйын чоныштем куанымаш шижмашым шочыктыш. Ираныште салтак корным эртымыж годым Кугу cap тӱҥалмым пален налеш. Тудым Харьковский фронтыш кусарат да Крым, Севастополь, Керчь олалам аралымаште лӱдде кучедалеш. Варажым Курский дугаште илаш-колаш кредалеш да тушанак нелын сусырга, икмыняр жап госпитальыште эмлалтеш. Умбакыже Киевым аралымаште пленыш логалеш. Пленный семын пел Европым эрта: Польшышто, Бельгийыште, Германийыште, Голландийыште, Францийыште, Английыште лийын. Тыгай кужу корным эртен, эрыкыш лекмеке, Иван Федорович уэш Япон сарыш логалеш да тӱжем индеш шӱдӧ нылле шымше ийыште веле шочмо ялышкыже пӧртылеш.
Тиде ик еҥын cap илыш-корныжо. Но ме палена: весе-влакат Шочмо Элнам, калыкнам аралымаште, шкеныштын илышыштым, вӱрыштым чаманыде, Сеҥымаш кечым лишемдаш тыршеныт. Тыршымышт арам лийын огыл. Нунылан кӧра ме кызыт сай, мотор, тыныс илышым илена, кажне чевер кечылан куанена.
Чаманен каласыме шуэш: ялыштына тачысе кечылан cap корным эртыше-влак чыланат ош тӱня дене чеверласеныт. Но нунын поро лӱмышт, сай пашашт, волгыдо шӱдырышт ок йӧрӧ. Кугурак тукымнан геройло примерже — шӱмыштына, пашаштына. Ме манына: «Нигӧат мондалтын огыл, нимоат огеш мондалт!» Нунылан курымашлык чап! Тек чапкӱ ончылан нуным шарныме лӱмеш пеледыш аршаш курымеш волгалташ тӱҥалеш!
Таче ме, шымле вич ий тыныс илыш дене илыше уныка да йоча-влак, шкенан кугезына-влак ончылан вуйнам савена. Вуйнам савена тудлан, кӧ мемнан волгыдо ончыкылыкна верч сарыште кредалын; кӧ cap жапыште, шке вийжым чаманыде, Сеҥымаш кечым лишемдаш тыршен, тылыште пашам ыштен; заводышто оружийым, танк-влакым луктын; кумда пасушто шурным куштен. Ме нуным эреак шарнена, пагалена, жаплена да нимучашдымын нине герой-влак дене кугешнена.
Тыныс илыш пиалнаже Лийже курым-курымеш! Сылне тынысле жапнаже Мыланна верч пеледеш.
-2-
Валентин Христофорович Колумб родился в 1935 году в деревне Мизинер, Моркинского района (ныне Республика Марий Эл), в семье марийского колхозника Христофора Колумба. Свою необычную фамилию отец поэта получил от сельского учителя, ревностного поклонника истории географических открытий.
Поэтический талант Колумба проявился еще в начальной школе. Тема сурового детства военных лет получила отражение в его юношеских стихах. Первый сборник стихов Колумба под названием «Будем знакомы» вышел в 1959 году. Произведения, собранные там, отличаются своеобразием поэтического видения мира, смелой образностью, интересной оценкой жизненного материала. Понять человека, осознать свое время, показать особую любовь к миру природы и к труду крестьянина-землепашца — все это сумел Колумб в своей лирике. Проблема человека и природы в творчестве поэта переплелась с проблемой гуманизма и нравственных ценностей современного человека. Валентин Колумб умер в 1974 году.
СУСЫР НЕРГЕН БАЛЛАДЕ
Йÿла саҥаштем
Чевер тарай сусыр.
Мотор саҥгаштем
Алят шапшак музыр.
Рыя сусырем,
Эркын ден поремеш.
Но шÿдö еҥ ден
Вашлиям уремеш.
Но шÿдö еҥ ден
Вашлиям уремеш,
Да кажне йодеш:
«Кö коден парымеш?»
Кеч-кузе умылтаре,
Сукалтен керек шич,
Утыжден ок ÿчаше
А чоя шинчаж тич.
Палем, пешак шона,
Ок ÿшане, палем:
Шке шотанла коеш,
А кредалын коштеш…
Мый эртем, воштылам,
Тау пеш тидланжат:
Сусырем тÿрлö семын
Умыла тÿрлö жап.
Сусыр еҥым сар годым
Пагален ме онченна.
Ала кÿлын гынат
Коклан шелын пуаш гына.
Но тений вот мемнан
Весела, таза жапын
Могай сусыр лийман?
Сусырта могай шатын?
Тиде сай моткочак,
Сусыремже нерген
Еҥ таклан ок пижедыл,
Кö-гынат да перен…
Шонышт шÿдын, тÿжемын,
Палем ик пелторта
Сусыремым ужын,
Вес тиÿкын шоналта,
Огеш тошт гын тегак,
Кораҥеш гын мÿндырчак,
Тек шонат, тек шонат,
Тек лорга кÿдырчат…
1965 ий, 6 август.
ОНДАК ШОНАЛТЕ
Пÿкен ден ик имнешке
вашталтен öртньöрым.
Но иктым
пален огыл тудын уш:
Пÿкеным
тачак
шупшын налын кертыт.
öртньöрым – тöчен ончо! Поктен шу!
1973 ий, февраль
КОЛЫЗО ДЕН КОЛ НЕРГЕН
Тÿсет жап тÿтанеш пуракаҥше,
Шинчат – ÿй вочкым палыше коля.
Пöрт – Василисан кугыжаныш гай товаҥше,
А тый – вÿд порсынысо нужгол коят.
Мом тиде нарынче, ораде кайык
Да тÿлыжгö пеледышын чашкер пуат?
Пашашке пуро,
Шурно теҥызышке кае –
Мочоло сылнын ÿдыр-влак мурат!
Есениным йокроклан огыл лудыт,
Васартылыт, шонет, вургемым монь?
Канен моштат –
Тугай содомым луктыт,
Шокталше лийже.
Кеч умша гармонь!
Куштат –
Кап шÿдыр гай коймешке пєрдыт,
Мардежым корно гычын савырат.
А ошкылын колтат – Ончен окна-влак öрыт,
Пиалым ик ончалтыш дене савырат.
Мочоло тушто весела пиал,
Кидиге дене модшо,
Поро кечеш кÿшö!
Духи атетымат пелен ит нал,
Вет олык шудыла нимо ок ÿпшö.
Ит лÿд: вашлийыт
Порсын курчак, манын,
Шÿмет гоч качым
ÿдыр-влак ала тергат.
Ончалтыш ий вашеш
Чолга тулла чаклане –
Вет тый кертат…
Тый воштылын гына кертат!
Йодат тый:
«Колым эҥыраш кундем гычын улам. –
– Мый эҥеран кундем гычын улам. –
Мый ом йöрате,
ом йєрате,
ом йєрате!» –
Тый кычкырет ала-кє весылан.
Ават мо колыштеш тыге ондалымым,
Ок шукто пиалетым оролен?
Омсат лыҥ ужын дыр тыге чумалмым,
Эскерыдыме пылышым коклан шотлен?
Июнь-август, 1955 ий.
Пумыр ял.