Сочинение на тему ана тилим на карачаевском языке

                                                                                                                  
«Къалай насыблы
адамлабыз биз!

                                                                                                         
Сёлешир ючюн  — хазыр тилибиз»

«Къайсы
тилде сёлеше эсенг,ол миллетни адамыса!» — деб айтылады.

Миллетликни
сакълау аны тили бла къысха байламлыды. Тил миллетни баш тамалыды,ара
багъанасыды. Адамлыкъны шарты, ангысы, халиси, къылыгъы, билими, тил бла
сингиб, аны бла сакъланады.

Джангы
заманлада, джангы болумлада джашайбыз. Халкъны джашауу, турмушу бла  бирге
ангысында, халисинде да тюрлениуле болгъандыла. Бу арт  кёзюуде багъалы, бай
тилибизни унута, барабыз. Аны бла миллетибизни  тин,адет, адеб, хали
байлыгъыбызны да. Джармалаб, чалдырыб сёлешген кёбден кёб болуб, седиреб бара
турады.

«Ана тилден ёнгелеу, анасындан ёнгелеуча, уллу 
къыйынлыкъды».Тилин билмеген бла халкъын сюймегенни  не башхасы барды? 
Билмеген бла сюймегенни арасы къалайды? Турсуннган – билген этерикди, не да
билирге тырмашырыкъды! Бюгюнлюкде кёбле сабийлерине къарачай тилни таб школлада
да окъутургъа кереклиге санамайла. Мен ангылагъанга кёре, терс адетлени
чыгъарыб, алагъа ийнанмакълыкъны  къоймасакъ, намыссызлыкъда, адебсизликда,
адетсизликда бизни къурута баргъан болмаса,сау къоярыкъ тюлдю.

Тилибизни сюейик, аны сакълайыкъ, билейик. Магъанасын
иги ангылаб, ангыбызгъа сингдирейик. Бизни ана тилибизни къуралыуна  къаллай
бир фахмулу адамларыбызны  къыйыны киргенди: Кърымшаухалланы Ислам, Акъбайланы
Ислам (Чокуна апенди), Семенланы Исмаил, Къаракетланы Исса, Ёртенланы
Азрет,Биджиланы Асхат,Ёзденланы Абугалий, Бостанланы Хасан, Байрамукъланы
Халимат.

 Боташланы Абидатны «Ана тилим» деген назмусу бла
башлаб тургъандыла сохтала окъуу джылларын: Ана тилим, джаным – тиним. Сенсе,
дейме, джарыкъ кюнюм…

  Джангы тиллениб башлагъан  сабийчиклеге уа биринчи
анасы юретген назмучукъ Бостанланы Хасанны «Къозучукъ» деген назмучугъуду:

Тум къарады къозучукъ, керпеслениб ойнайды.

Юзгерени къатында хансчыкъланы чайнайды…

 Къаллай бир къууанч болады ол ананы бетинде, джюрегиндеда
сабий ол назмучукъну сёзлерин чалышдырыб айтса да.

 Къайсы бирин айтайым, бизни гитче къарачай миллетни
джашау турмушун да,табигъатын да аллай ариу тил бла миллетин бай этген фахмулу 
адамларыбызны.

Бюгюнлюкде да бардыла аллай адамла, ана тилибизге
сакъла. Аланы бири Сылпагъарланы Кулинады, « Илячин» деген  сабий журналны
къурагъан. Джаш тёлю ана тилибизни сюер ючюн, унутмаз ючюн сабийле къурагъан
назмучукъла, хапарчыкъла  басмаланадыла журналны бетлеринде.

Къарачай халкъны ана тилин эмда культурасын
айнытыугъа, адетлерин сакълаугъа, неден да  бек  миллетин  бирикдириуге уллу
юлюш къошады бизни республикабызны «Къарачай» деген газети. 90 – ан джылны 
узуну къарачай миллетге къуллукъ этиб келеди.

Ана тилни тазалыгъы,байлыгъы,

Къара сууча, сакъланадыла сенде,

Къарачайны адеб —  намыс  джарыгъы,

Сюймеклиги кёрюнелле  бетингде.

Ана тилибиз —  хар бирибизге, адамлыгъыбызгъа  хурмет
келтирген энчи  байлыгъыбыз, мындан ары да айныр, джашнар, алджаб тургъанланы
иннетлерине, джюреклерине да джол табар. Миллетибиз башха халкъланы арасында
джашауу,  ишлери  бла юлгюлю болурча ана тилибизни сыйын Минги Тауча мийик
кёрейик!       

                                                                                                         
Сылпагъарланы Кулина

Литература:

 1.«Къарачай»
№95 2002дж. Декабрны 9

2.«Къарачай»
№26-27 2013дж. Апрелни 4

3.«Къарачай»
№93-94 2014дж. Декабрны 2

4.Тоторкулов
К.-М.Н. «Великий певец Кавказа»

РГУ
«Карачаево – Черкесское республиканское книжное издательство» Черкесск 2006

5.«Къарачай
Поэзияны Антологиясы (ХV111- ХХ ёмюрле)» Эльбрусоид
Москва 2006

Скачать:

Поделитесь с коллегами:

«Къалай насыблы адамлабыз биз!

Сёлешир ючюн — хазыр тилибиз»

«Къайсы тилде сёлеше эсенг,ол миллетни адамыса!» — деб айтылады.

Миллетликни сакълау аны тили бла къысха байламлыды. Тил миллетни баш тамалыды,ара багъанасыды. Адамлыкъны шарты, ангысы, халиси, къылыгъы, билими, тил бла сингиб, аны бла сакъланады.

Джангы заманлада, джангы болумлада джашайбыз. Халкъны джашауу, турмушу бла бирге ангысында, халисинде да тюрлениуле болгъандыла. Бу арт кёзюуде багъалы, бай тилибизни унута, барабыз. Аны бла миллетибизни тин,адет, адеб, хали байлыгъыбызны да. Джармалаб, чалдырыб сёлешген кёбден кёб болуб, седиреб бара турады.

«Ана тилден ёнгелеу, анасындан ёнгелеуча, уллу къыйынлыкъды».Тилин билмеген бла халкъын сюймегенни не башхасы барды? Билмеген бла сюймегенни арасы къалайды? Турсуннган — билген этерикди, не да билирге тырмашырыкъды! Бюгюнлюкде кёбле сабийлерине къарачай тилни таб школлада да окъутургъа кереклиге санамайла. Мен ангылагъанга кёре, терс адетлени чыгъарыб, алагъа ийнанмакълыкъны къоймасакъ, намыссызлыкъда, адебсизликда, адетсизликда бизни къурута баргъан болмаса,сау къоярыкъ тюлдю.

Тилибизни сюейик, аны сакълайыкъ, билейик. Магъанасын иги ангылаб, ангыбызгъа сингдирейик. Бизни ана тилибизни къуралыуна къаллай бир фахмулу адамларыбызны къыйыны киргенди: Кърымшаухалланы Ислам, Акъбайланы Ислам (Чокуна апенди), Семенланы Исмаил, Къаракетланы Исса, Ёртенланы Азрет,Биджиланы Асхат,Ёзденланы Абугалий, Бостанланы Хасан, Байрамукъланы Халимат.

Боташланы Абидатны «Ана тилим» деген назмусу бла башлаб тургъандыла сохтала окъуу джылларын: Ана тилим, джаным — тиним. Сенсе, дейме, джарыкъ кюнюм…

Джангы тиллениб башлагъан сабийчиклеге уа биринчи анасы юретген назмучукъ Бостанланы Хасанны «Къозучукъ» деген назмучугъуду:

Тум къарады къозучукъ, керпеслениб ойнайды.

Юзгерени къатында хансчыкъланы чайнайды…

Къаллай бир къууанч болады ол ананы бетинде, джюрегиндеда сабий ол назмучукъну сёзлерин чалышдырыб айтса да.

Къайсы бирин айтайым, бизни гитче къарачай миллетни джашау турмушун да,табигъатын да аллай ариу тил бла миллетин бай этген фахмулу адамларыбызны.

Бюгюнлюкде да бардыла аллай адамла, ана тилибизге сакъла. Аланы бири Сылпагъарланы Кулинады, « Илячин» деген сабий журналны къурагъан. Джаш тёлю ана тилибизни сюер ючюн, унутмаз ючюн сабийле къурагъан назмучукъла, хапарчыкъла басмаланадыла журналны бетлеринде.

Къарачай халкъны ана тилин эмда культурасын айнытыугъа, адетлерин сакълаугъа, неден да бек миллетин бирикдириуге уллу юлюш къошады бизни республикабызны «Къарачай» деген газети. 90 — ан джылны узуну къарачай миллетге къуллукъ этиб келеди.

Ана тилни тазалыгъы,байлыгъы,

Къара сууча, сакъланадыла сенде,

Къарачайны адеб — намыс джарыгъы,

Сюймеклиги кёрюнелле бетингде.

Ана тилибиз — хар бирибизге, адамлыгъыбызгъа хурмет келтирген энчи байлыгъыбыз, мындан ары да айныр, джашнар, алджаб тургъанланы иннетлерине, джюреклерине да джол табар. Миллетибиз башха халкъланы арасында джашауу, ишлери бла юлгюлю болурча ана тилибизни сыйын Минги Тауча мийик кёрейик!

Сылпагъарланы Кулина

Литература:

1.«Къарачай» №95 2002дж. Декабрны 9

2.«Къарачай» №26-27 2013дж. Апрелни 4

3.«Къарачай» №93-94 2014дж. Декабрны 2

4.Тоторкулов К.-М.Н. «Великий певец Кавказа»

РГУ «Карачаево — Черкесское республиканское книжное издательство» Черкесск 2006

5.«Къарачай Поэзияны Антологиясы (ХV111- ХХ ёмюрле)» Эльбрусоид Москва 2006

Сочинение на тему: « Ана тилим — къумукъ тил ».

Написала ученица 6 класса: Гайдарбекова Патимат Османовна.

Къумукъ деген нечев русгъа айланып,

Барагъангъа ичим янып гюемен.

Ана тилибизни жавгьар сёзлери,айтывлары,аталар сёзлери,сарынлар,такъмакълар,йырлар,хабарлар,ёмакълар яшланы янында кёп такрарлана турса,гележек наслуну эсинде де къалыр. «Ана тилин сюймейген,ана элин сюе десе инанман» деген айтывну яшланы юреклерине сингдирме герек деп ойлашаман.

Минг йыллар алдан берли топланып гелген сютдей акъ,балдай татли,анадай аявлу тилибизни бугюн тас этсек гележегибиз нечик болур? Тилни аздыргъанлардан болмайыкъ. Ону бай этмеге гьарибиз оьз гючюбюз булан чалышайыкъ! Ана тилибиз бизин Аллагь берген байлыгъыбыз.Гьар къумукъ оьз элине тас этилген эки сёзню къайтарса азып барагъан тилибиз нечик айынар эди? «Ана тилибизни жанландырмакъ учун не йимик чаралар герсек яхшы?-деген ой янгыз муаллимлени тюгюл, къайсы къумукъну да ойлашдырмагъа тюше.Яшлагъа гиччи заманындан башлап болгъан чакъы къумукъча сейлемеге таркъ. Аналар яшларын юхлатагъанда къумукъ тилде гьайлек йырлар йырласа да ,къакъакълар айтса да, яшлагъа ана тилин уьйренмеге кемек болур эди деп ойлашаман. Яшлар къумукъча сейлегенде,агьамият берип тынглап, эринмей,артгъа къоймай,еринде хаталарын тюзлемеге тарыкъ.

Къумукъ тил оьле,сёне дегенлеге: «Оьз тилигизни сююгюз, аяма уьйренигиз! Ону къонгуравлу сесин,макъамын сезип,санларыбызгъа сююв сырлар булан сингдирип гележегине яшларыбызгъа бизден варисликге сакълагъыз!»-деп айтма сюемен.

Ана тилибиз лап да уллу жан азыгъыбыз хазнабыз. «Халкъ болмаса тил болмайгъаны булай да англашыла,тек тил болмаса халкъ болмайгъайгъанны унутмагъа ярамай»,-деген къумукъ алим Жангиши Магьамматович Хангишиев де.

Биз ана тилибизни сакълавгъа нечик къошум этип болабыз? Инг башлап гелигиз,барыбыз да ана тилибизде сейлейик. Сонг да,дагъы да яхшы болар эди,эгер де «оьрде олтургъанлар» да шу масъалагъа къолай тергев бере буса. Школаларда да ана тил дарсланы йыл сайын кемитмей, дагъы да къошмагъа неге ярамай экен деп ойлашаман.Ана тил дарсланы мени йимик сюеген яшлар чы кеп бардыр,тек жумада болагъан уьч дарс бизге ана тилибизни теренден билмеге нечакъы да азлыкъ эте. Муаллимлерибиз де яшлагъа китаплар етишмейгенни, оьзге тюрлю пособиялар,маълуматлар ёкълукъну кантын этелер. Мен ойлашагъан кюйде ана тил дарслагъа агьамият берив масаланы бек гечикдирмей гётермеге герек. Шу кемчиликлеге де къарамайлы биз,яшлар, ана тилни теренден уьйренмеге ,ана тилибизге бакъгъан сюювюбюзню артдырмакъ учун чалышмагъа герекбиз. Шону учун бизин муаллимибиз де къумукъ тил дарсларда сёзлюк ишлер юрюте,эсгиленген сёзлени кёп къолламагъа къарай. Тилибизни байлыгъын сакъламакъ учун айтывланы ва аталар сёзлерин кеп къолламагъа уьйрете.

Бизге ана тилибиз ата-бабаларыбыздан аманатлангъан уллу савгъат. Аманатгъа хыянат болмагъа бизин бирибизни де ихтиярыбыз ёкъ. « Тили ёкъланы миллети,миллети ёкъланы тили ёкъ»-деген къанатлы сёзлер буссагьатгъы заманда айрыча маъна булан айтыла. Шо саялы да биз ана тилибиз тас болмасын учун къасткъылма герекбиз. Ана тилибиз унунулса биз тас боларбыз. Ана тил милли маданиятны,оьзтёречеликни,адабият ва тарихи эсделиклени сакълайгъан гьар миллетни тили ва адатлары. Ата юртун, ана тилин унутгъанлардан,ана элин танымайгъанлардан болмайыкъ . Гелигиз, ана тилибизни абурун сакълайыкъ, аяйыкъ!

Ана тилимни гележегине мени къаравум.

Ана тил. Бу сезлени айтгъандокъ гьар адамны юрегинде анасына,ата юртуна,оьз элине бакъгъан сюювю,сагъынчы,оьктемлиги тувулуна. Гьар адамгъа оьзюню ана тили аявлу йимик,магъа да мени къумукъ тилим аявлу. Неге тюгюл де бизге ана тилибиз анабызны ал увузу булан гелген. Ол инг башлап ана булан байлавлу. Ана тилин сюймейген адам анасын да, халкъын да сююп бола десе,инанмагъа къыйын. Ата –бабаларыбыздан гелген варислик ана тилибизни асырап,аяп сакъламакъ-бизин тувра борчубуз. Яшавда не ерни тутсакъ да,шо борч бизин алдыбызда къала. Неге тюгюл бу тилде анам биринчилей магъа «балам» деп айтгъан,биринчилей мен «анам» деп сёйлегенмен. Мен ойлашагъан кюйде ана тилибизни асырап – аяп сакъламакъ туврадан борчлу экенин гьар адам оьзю юрегинден англама герек. Шо саялы биринчилей ана тилге сююв анасыны тилинден сингип,агьлюде тарбияланмагъа герек. Артдагъы йылларда орус тил гьалиги наслулагъа шонча да синген чи, гьатта яшы русча сёйлесе кепине геле,оьзлер де огъар гёре орус тилде жавап бере. Россияда яшагъан сонг бизге орус тилни уьйренмесек де болмай. Амма орус тилде уьйренемен деп ана тилине сатиралы шиърусундагъы Абулайны келпетине ошай демеге ярай. Уьйде яхшы орус тилде сейлейгенде гьатта улланасы-уллатасы да къаршы тюгюлюне тамашалыкъ этесен. Оьзлер къумукъча сёйлеп, яшы орус тилде жавап береген агьлюлер де бар. Неге сюймей экен бу гьалиги аналар яшлары Аллагь берген ана тилинде таза сёйлегенни деген ой тувулуна. Шо яшлагъа школагъа юрюме башлагъанда да къумукъ тилде дарс айтмагъа да къыйын бола чы. Биз оьзюбюзню тилибизни унутмагъа къойсакъ,яшларыбызгъа уьйретмесек, ким уьйретежек? Шо саялы оьзлер ана тилин биле туруп да,яшына орус тилде сёйлейген ата-анагъа бек тамаша боламан, айрокъда юрт ерлерде. Шу ерде Агьмат Жачаевни:

Ана болмакъ азлыкъ эте анагъа,

Ана тилин сингдирмесе яшына.

Шо хатасы таякъ болуп,таш болуп.

Тиймесе сонг яхшы эди башына!

Деген дертлюгюн эсгерме сюемен. Оьзюбюз гёрюп турагъан йимик,кёбюсю шагьар ва юрт агьлюлерде ата-аналар чы нечик де,оланы авлетлери де бири-бири булан орус тилде тюгюл сёйлемейлер. Бир-бир адамлар чы ана тил бизге уьйден,орамдан къыргъа абат басгъандокъ да герекли тюгюл деп,сан да этмейли сёйлейлер.

Бугюнлерде оьсюп,торайып гелеген яш уланлагъа,къызлагъа ана тилибизни сют татывун тамдырып да ,сингдирип де болагъан башлап ата-аналар ,эсли наслулар аявлап,жыйып сакълап бизге тапшургъан сыйлы тил савгъатны тас этип къоймакъдан уллу гюнагь болмас. Ол бизин ругь байлыгъыбыз деп айтмагъа да ярай. Кимлер не айта турса да, биз,къумукълар, оьз ана тилибизни сакъламагъа герекбиз.

Ана тилим,теренинге чомулуп,

Тарихингни ахтармагъа сюемен.

Миллетим ,диним булан,

Яшав ёлун оьтгенмен.

Аявлу ана тилим,

Сени булан оьктеммен!

Къумукъ тил – 500 мингден кёп санаву булангъы къумукъ халкъны тили. Къумукълар – тюрк къавумлу халкълардан. Къумукъ тил – дюньядагъы бай тиллерден бириси. Ону аривлюгю, тилге йымышакълыгъы ва агъымы оьзюне оьзге миллетлени де тарта.

Ана тил – миллетлени оьктемлиги, байлыгъы. Ана тилге гьар ким оьз анасына йимик абур этме, аявлама, сюйме, ону яхшы билме герек. Тил – бизин дюньялыкъ ва ругь байлыгъыбызны сакълайгъан лап да гючлю къурал. Яшлар, школа, билим, тарбиялав – бары да ана тил булан байлавлу.

Ана тил азса, халкъ азар. Ана тилин сыйлагъан уялмас деп айтыла гелген халкъ арада. Шо саялы биз тилибизни кёп сююп, абурлап сакълама герекбиз. Тилни сакъламакъ учун, инг башлап, миллет оьзюню оьз ана тилин билме герек. Бизде буса миллетибизни бир пайы ана тилин билмейген болуп бара. Оьзге тиллени уьйренелер. Артдагъы йылларда ана тилге бакъгъан якъдагъы янашыв бизин талчыкъдырмай къоймай. О да, бир якъдан, агьлюде ата-аналаны гьайсызлыгъындан, сонг да, школаны ёлбашчыларыны ана тиллеге немкъорай янашагъанындан тувула. Ана тил дарсланы кимге де тапшуруп къоялар.

Мени гьисабымда, башгъа предметни юрютегенлеге чи нечик де, гьатта аз сынаву булангъы муаллимге де ана тиллерден сагьатлар берме ярамай, айрокъда 5-6-нчы класланы сагьатларын.

Сонг да, ана тиллени школада уьйренив масъалагъа бир-бир ата-аналаны янашыву рази къалдырмай. Ата-аналаны бизге къумукъ тил тарыкъ тюгюл, башгъа тиллени уьйренсек пайдасы кёп деген сёзлери де эшитиле бола. Мен шолай ойлашмакъны тюз гёрмеймен. Неге тюгюл, ана тилин билмейген яш, башгъа тилни теренден биле десе де, инанма къыйын. Тарих дарс болсун, орус тил, география дарс болсун – оланы барыны да ана тил булан тыгъыс байлавлугъу бар. Ана тилин яхшы билген яш, шеклик де ёкъ, шо предметлени де яхшы билежек. Ата-анагъа, яшлар уллу болажагъын, оьсегенин унутма тюшмей, оьзлерден сонг наслулагъа не    къояжагъын билме герек.

Тек бир-бир агьлюлерде миллетине, халкъына жаны авруйгъан ата-ана яшларындан ана тилде сёйлемекни талап эте. Ана тилин яхшы билсин дейген ата-аналар яшларын каникулларда юртлагъа йибере. Шо да яхшы гьаракат. Тилни уьлгюлери юртда яхшы сакълана. Шону учун юртлулагъа шо якъдан салынгъан талаплар да артыкъ.

Миллетни миллетлиги, янгыз ону тилинде тюгюл, адам алагъан гьар абатында, ол этеген гьар ишде, оьзю тутагъан кюйде де сакълана. Мен таныйгъан, башгъа пачалыкъда турагъан бир таргъулу агьлю, башгъа тиллени таза билсе де, ожагъында къумукъча сёйлей. Оьзге тиллени билегенден къайры, яшларын да къумукъ тилинде сёйлете. Шолай уьягьлюлер барыбызгъа да уьлгю болуп токътама тарыкъ.

Гьали бир-бир школалагъа барсанг, ана тилни кабинети ёгъун яда тийишли даражада гьазир этилмегенин гёресен. Тек шу масъаланы кёп яны муаллимлерден гьасил бола. Директор тергев этмеген янларын да огъар билдирип, ана тилни кабинети болмаса ярамай деп ишлейген муаллимлер де бар. Бизин мактапда ана тиллени кабинетлери онгарылгъан. Кабинет муаллим этеген ишни мекенли гёрсете ва бизин школаны директору Камалитдин Мухтарович оьзю де ана тилин кёп сюегени саялы, жаны-къаны булан авруйгъаны саялы, бизин ана тиллерден сагьатларыбызны артдыргъан.

Бизин школада ана тил дарслар башгъа школалардан эсе артыкъ. Шо гьал да бизин сююндюре. Озокъда, яшлар адабият тилде къолланагъан кёп сёзлени маъналарын англамай, гьар гюнлюк тилде къолланагъан сёзлени англаса тюгюл. Шо гьакъда да гьар гюнлюк ишибизде чаралар гёрюле. Уьягьлюлерде уллуланы таъсири аз болуп барагъаны да, сонг да яшланы ата-анасы да (жагьил уьягьлюлер) оьзлер де тилни теренден билмейгенлик   шолай гьалны тувдура.

Бизин, муаллимлени мурады да – болгъан чакъы гючюбюзню салып, тилни уьстюнде ишлемек. Яшланы ойлашдырагъан, сююндюреген яда талчыкъдырагъан, бютюнлей юрек гьалын алышдырагъан ишлени этдирмек де – муаллимни иши.   Шагьаргъа ювукъда экенге болма ярай, яшланы авуз сёзю ярлы бола. Олар гьар-бир сёзню сорай болалар. Бир-бирде уьюндегилени де ишлетсин деп, оланы да къуршасын деп, сёзлени маъналарын уьйдеги уллулагъа сорап гелигиз деп де айтаман.

Тилге, чебер сёзге яшланы сюювюн артдырмакъ муратда шаирлер   булан да ёлу­гъувлар оьтгерме тюше. Китапханагъа саллап къоймай, охув конференциялар, ана тилни жумалыкъларын оьтгерме герек. Бизде шо ишлер яман оьтгерилмей деп гьисап этемен. Къумукъ шаирлеге багъышлангъан ахшамлар оьтгериле. Жаминат Керимовагъа, Акъай Акъаевге, Вакил Темировгъа, Агьмат Жачаевге, Шейит-Ханум Алишевагъа багъышлангъанлары болду.

Юртну абурлу тамазалары булан да ёлугъувларыбыз оьтгериле. «Энемжая» деген адабият кружок да ишлей. «Насип­лидир ана тилин билеген», «Ана тилдир миллетни   оьр этеген», «21 февраль – Ана тиллени халкъара гюню» деген чаралар оьтгериле.

Ана тил адамны культурасы да, ою да дюр экенге бизин мактапда ана тиллени гюнюн бек агьамият берип оьтгере. Таргъу юртдагъы 19 номерли орта школада шо гюнню байрам кюйде белгилемек учун къумукъ тилден ва адабиятдан дарс береген муаллимлер алданокъ кёп иш этелер.

Шо гюн башлангъынча, муаллимлер охувчу яшлагъа ана тилге, Ватангъа, анагъа багъышлангъан шиърулар онгарып, «Ана тилим – асил тил» деген темагъа гёре сочинениелер яздырып, къумукъ язывчуланы асарларына гёре суратлар этме ярышлар   белгилейлер.

Шо гюн бизин школада эсгерилген муаллимлер къургъан сагьна чыгъышлар да    оьтгериле. Охувчу яшлар таза ва къурч тавушлары булан гёнгюнден уьйренип айтагъан шиърулар жыйылгъанлагъа бек таъсир эте. Охувчуланы айры-айры асарлагъа гёре гьазирлеген сагьна гёрюнюшлери ва оюнлары да макътавгъа лайыкълы.

Бизин ана тилибиз – къумукъ тил. Ана Ватан. Ана топуракъ. Ана тил. Бу сёзлени тамуру бир, маънасы терен. Ана тилибизге бакъгъан якъдагъы сюювюбюзню сёнме — дёнме къоймай сакъламакъ   гьали бизин алдыбызда токътагъан лап да сыйлы борч экенни унутма тюшмей. Ана тилни янгыз сююп къоймакъ азлыкъ эте. Бизин ана тилибиз – сют булан санларыбызгъа синген. Ана тилим бешикде ятагъанда къакъакъ йырлар йырлайгъан тил.

Ана тил – мен башлап “Аба” деген тил.

Ана тил – мен башлап “Ата” деген тил.

Атам-анам дюнья булан таныш этген тил,

Яхшыны-яманны айырма уьйретген тил.

Бизин тил булан бирче бизин къумукъ адатланы, мердешлени де унутмагъа ярамай.     Гьар миллетни исбатлайгъан хас аламатлары бола: тил, маданият, тарбиялав иш, дин ва шолай башгъалары. Озокъда, шоланы арасында яшланы тюз тарбиялав – аслу байлыкъ. Артдагъы заманларда, нечик алай да, школа чагъындагъы яшланы арасында фестиваллар оьтгериле. Шо бек яхшы, шонда патриот ругьда да сагьна чыгъышлар гёрсетиле. Охув йылны башында шагьарда оьтгерилген Расул Гьамзатовгъа багъышлангъан конкурсда бизин охувчуларыбыз   3-нчю ерни алды.    Шолайлыкъда, гележек наслу арив тарбиялана.

Тезден берли бизин Дагъыстанда намус, ягь, эркеклик, рагьмулукъ, сабурлукъ, къурдашлыкъ, дослукъ лап да оьрде токътагъан яхшы къылыкълар деп санала гелген. Ата- бабаларыбыз да шолай хасиятланы юрютюп, адатларыбызгъа ва мердешлерибизге амин болуп яшагъан. Биз, муаллимлер де, гележек наслубузну шо ёрукъда ошатып тарбиялама герекбиз. Биринчилей, тарбиялав инг башлап уьйден, ожакъдан башлана. Шо саялы, муаллимлер бирлешип, оьзлер ишлейген мактапларда яшланы пат­риот ругьда тарбиялама герекбиз.

Яшланы патриот ругьда тарбиялай туруп, олар булан кёп тюрлю чаралар, ачыкъ дарслар бизин мактапда да оьтгериле. Арадан заман гетген сайын, унутулагъан, эсден таягъан агьвалатлар бола. Тек шоланы арасында унутулмайгъанлары да ёкъ тюгюл. 1941-1945 йылларда болгъан Уллу Ватан дав, бизин гележегибизни якълай туруп шо давда къоччакълыкъ гёрсетгенлер, бары да халкъ башдан гечирген къайгъылар буссагьатда да адамланы эсинде. Шо эсделик наслудан-наслугъа бериле туруп юрюй.   

Гертиден де, бизин асил къумукъ тилибизни, бизин къумукъ халкъны унутулуп барагъан адатларын биз эсге алып, биз абурлап, шоланы яш наслулагъа малим этмек – бизин аслу борчубуз. Шо ишде бизин ана тилден ва адабиятдан дарс береген муаллимлер де кёп къошум этме бола.

Г. Мужайитова,

19 номерли Таргъу мактапда ана тил дарсланы муаллим