Обновлено: 11.03.2023
Ана тилибизни жавгьар сезлери,айтывлары,аталар сезлери,сарынлар,такъмакълар,йыллар,хабарлар,емакълар яшланы янында кеп такрарлана турса,гележек наслуну эсинде де къалыр. «Ана тилин сюймейген,ана элин сюе десе инанман» деген айтывну яшланы юреклерине сингдирме герек деп ойлашаман.
Написала ученица 6 класса: Гайдарбекова Патимат Османовна.
Къумукъ деген нечев русгъа айланып,
Барагъангъа ичим янып гюемен.
Минг йыллар алдан берли топланып гелген сютдей акъ,балдай татли,анадай аявлу тилибизни бугюн тас этсек гележегибиз нечик болур? Тилни аздыргъанлардан болмайыкъ. Ону бай этмеге гьарибиз оьз гючюбюз булан чалышайыкъ! Ана тилибиз бизин Аллагь берген байлыгъыбыз.Гьар къумукъ оьз элине тас этилген эки сёзню къайтарса азып барагъан тилибиз нечик айынар эди? «Ана тилибизни жанландырмакъ учун не йимик чаралар герсек яхшы?-деген ой янгыз муаллимлени тюгюл, къайсы къумукъну да ойлашдырмагъа тюше.Яшлагъа гиччи заманындан башлап болгъан чакъы къумукъча сейлемеге таркъ. Аналар яшларын юхлатагъанда къумукъ тилде гьайлек йырлар йырласа да ,къакъакълар айтса да, яшлагъа ана тилин уьйренмеге кемек болур эди деп ойлашаман. Яшлар къумукъча сейлегенде,агьамият берип тынглап, эринмей,артгъа къоймай,еринде хаталарын тюзлемеге тарыкъ.
Ана тилимни гележегине мени къаравум.
Ана болмакъ азлыкъ эте анагъа,
Ана тилин сингдирмесе яшына.
Шо хатасы таякъ болуп,таш болуп.
Тиймесе сонг яхшы эди башына!
Деген дертлюгюн эсгерме сюемен. Оьзюбюз гёрюп турагъан йимик,кёбюсю шагьар ва юрт агьлюлерде ата-аналар чы нечик де,оланы авлетлери де бири-бири булан орус тилде тюгюл сёйлемейлер. Бир-бир адамлар чы ана тил бизге уьйден,орамдан къыргъа абат басгъандокъ да герекли тюгюл деп,сан да этмейли сёйлейлер.
Бугюнлерде оьсюп,торайып гелеген яш уланлагъа,къызлагъа ана тилибизни сют татывун тамдырып да ,сингдирип де болагъан башлап ата-аналар ,эсли наслулар аявлап,жыйып сакълап бизге тапшургъан сыйлы тил савгъатны тас этип къоймакъдан уллу гюнагь болмас. Ол бизин ругь байлыгъыбыз деп айтмагъа да ярай. Кимлер не айта турса да, биз,къумукълар, оьз ана тилибизни сакъламагъа герекбиз.
Автографы стихов Марка Зарецкого – из архива Рустема Сабирова.
Пугаюсь жизни, вдохновенно трушу –
И тихой смертью мрут карандаши…
Вдохну мгновенье – выдыхаю душу,
А много ли ещё во мне души?
Пожалуйста, попробуйте измерьте,
Боюсь, что опыт у неё большой,
И верую отчаянно в бессмертье
Мгновения, согретого душой.
ДАЛАДА
Как матери сердце, со мной
Слова поговорки чужой:
Ана кунеле – балада,
Бала кунеле – далада.
Да это же душу свихнуть,
Какую щемящую суть
Сумела татарская речь
В певучее слово облечь!
Какой растолкует толмач,
Кто это уносится вскачь?!
А степь под копытом коня
Запела, джигита маня:
Ана кунеле – далада,
Бала кунеле – далада.
Да разве же дело в словах?
Но слово со словом сцепи:
Сердца матерей – в сыновьях,
А сердце сыновье – в степи.
Ковыльной волною века
Тихонько уходят, пока
Тоской и надеждой разлук
Пустой наполняется звук.
Спасибо, гудящий вокзал,
За то, что негромко сказал:
Ана кунеле – балада,
Бала кунеле – далада.
Выстукивают поезда,
Подмигивает звезда:
Ана кунеле – балада,
Бала кунеле – далада.
И в космос глухой впопыхах,
Как в песню чужую вступи:
Сердца матерей – в сыновьях,
А сердце сыновье – в степи.
* далада (тат.) – в степи
ТВОРЧЕСТВО
Пускай останусь без жены и крова,
Есть женщина, которая всегда,
Усталого, издёрганного, злого,
Так горячо обнять меня готова,
Что с ней любое горе не беда.
Наедине бываем очень редко,
Встречаемся обычно по ночам,
Когда уснёт сварливая соседка,
Когда чуть слышно тает сигаретка
И шар земной елозит по плечам.
Тогда, совсем забыв о свете белом,
В ночах, объятых пламенем страстей,
Рождённых нашим духом, нашим телом,
Довольны этим каторжным уделом,
Мы делаем не выродков, детей.
Уже давно я этой дурью маюсь,
Опять петух горланит за окном,
Меня от дела оторвать пытаясь,
Нет, ребятишек принесёт не аист,
Когда так сладко бабе с мужиком.
Дурак, которому на свете легче,
К труду нечеловечьему готов,
Наверное и время не излечит,
Её люблю я с каждым годом крепче,
Она всегда любила дураков.
Есть женщина по имени Работа,
Жестокая в неистовой любви.
Ну, сколько там ещё до эшафота?
Свиданью с ней всегда мешает кто-то,
А встретимся – попробуй оторви!
Осы жарқын дүниеге келе салысымен ата-анамыз бізді қанаттыға қақтыртпай, тұмсықтыға шоқтыртпай, мәпелеп өсіреді. Бақшаға гүл отырғызып, өсіргендей бізді өмірлерінің ең бір маңызды бөлшегіне.
Осы жарқын дүниеге келе салысымен ата-анамыз бізді қанаттыға қақтыртпай, тұмсықтыға шоқтыртпай, мәпелеп өсіреді. Бақшаға гүл отырғызып, өсіргендей бізді өмірлерінің ең бір маңызды бөлшегіне айналдырып, аялап, мерейіне бөлейді. Біз дүниеге келген сәттен бастап олар өздері үшін емес, біздер үшін өмір сүреді. Не істесе де біздер үшін істейді.
Уақыт зымырап өтуде, бұрын біз ата-анамыздың қамқорлығына бөленсек, ендігі кезекте біз оларға қамқор болуымыз керек.Кезінде олар біз үшін аянбай еңбек етіп, тер төксе, енді біз ата-анамыз алдындағы өз парызымызды өтеу керекпіз. Біз не істесек те, қандай қадам жасасақ та ата-анамыздың алдында мәңгі өтелмес қарыздардамыз. Өкінішке орай, бұны көбіміз әрдайым есте ұстамаймыз, жиі ұмытып жүреміз. Ал ата-ананың жүрегі өте нәзік, сезімтал келеді. Олар бәрін сыртқа шығарып, тіс жармаса да осындай кездерде көңілдеріне қаяу түседі. Қанша айтқанмен біз оларды түсіне алмаймыз, түсінуге тырыссақ та дәл олардың күйіне енуге біздің қолымыздан келмес. Кейін өзіміз ата-ана болғанда ғана оларды ұғарлық күйге жетеміз.
Бала — ата-ананың арманы, самғап ұшар қанаты. Бала өсе келе олардың арманы да ұлғаяды. Өзіміздің арманымыз орындалмаса қайғы, өкініш өзегімізді өртеп жібереді. Сол үшін ата-анамыздың үмітін ақтауға тырысайық, олардың орасан зор еңбегін жоққа шығармай, әрдайым қуаныш сыйлап отырсақ жақсы болар еді. Әке – отбасының тірегі, отбасының өзі осы әкеден бастау алады. Әкемізге арнап сөз айтсақ,
Өмірдің түзу жолын сен көрсеттің,
Саған бақыт биік шыңға жеткенім.
Адал болғын, ақ ниетті көздеген,
Деп соғады, әке, сенің жүрегің.
Жан әке, асқар тауым сен менің,
Өрлігіңен қуат алып келемін.
Мен –тал шыбық,сен – ормансың қорғаным,
Көкке бойлап өсу менің арманым.
Өзің барда қуаныш та, бақ та бар
Мен гүл болсам,сен –құнарым нәр алар.
Мендегі бар ізгіліктің ұшқыны
В новую книгу известной казанской поэтессы Наили Ахуновой, заслуженного работника культуры РТ, лауреата премий имени М. Горького и С. Сулеймановой, вошли литературные портреты известных писателей и художников Татарстана и России, а также хайбуны – прозаические миниатюры с вкраплениями хайку (трёхстиший). Они посвящены природе, семье, Казани, размышлениям о жизни – в богатстве и разнообразии её проявлений, точных и тонких деталях и нюансах повседневности. Книга предназначена для широкого круга читателей.
Оглавление
Приведённый ознакомительный фрагмент книги Чёрная бабочка предоставлен нашим книжным партнёром — компанией ЛитРес.
© Татарское книжное издательство, 2018
© Ахунова Н. Г., 2018
Памяти моих родителей посвящается
В последнее время я увлеклась краеведением и мне хочется больше писать о близких моему сердцу людях, живых и ушедших: друзьях, любимых писателях и художниках. Воспоминания и размышления о них занимают так много места в моей судьбе…
Эти небольшие заметки и зарисовки посвящены прежде всего литераторам и художникам, которые оставили яркий, неизгладимый след в истории литературы и культуры Татарстана, а также моим корням, природе родного края и дорогим мне уголкам старой Казани. В последнее время я отдаю предпочтение жанрам короткой прозы — эссе и хайбун.
просеиваю сквозь сито
если мы ощущаем его непрестанно,
если любим его, вспоминаем…
Вероника Тушнова
Народный писатель Татарстана Гариф Ахунов (1925–2000) — видный государственный и общественный деятель, почётный член Академии наук РТ, лауреат Государственной премии имени Г. Тукая. Долгие годы он был также одним из ответственных секретарей Союза писателей СССР и РСФСР, депутатом Верховного Совета СССР, часто ездил в командировки по всей стране и за её пределы, дружил с Джанни Родари, Чингизом Айтматовым, Расулом Гамзатовым, Мустаем Каримом, Сергеем Залыгиным, Валентином Распутиным и другими известными писателями. Отец ценил дружбу, хорошую шутку, весёлое застолье, часто выбирался тамадой, был общительным и остроумным, любил друзей, и они ему отвечали тем же…
Путь свой долгий
Мы проделали не зря.
И любовь ему даря,
Восклицаем — стар и млад —
О Гариф! Ты просто КЛАД!
Кореец, русский, нивх —
Мы любим все тебя, Гариф!
Где изредка растут бобы —
Туда взлетел Гариф-абы.
Где не ступал ничья нога,
Туда ступил Гариф-ага.
Куда взлетали лишь орлы —
Туда взлетел Гариф-оглы.
Повыше чем гриф
За праздничным столом —
(Ответ: Ахунов Гариф)
Мы все, конечно, хороши.
Но лишь Гариф — суперякши.
(Подстр. пер. с татар.)
В. Крупин и другие.
Редактор: С. П. Залыгин
Как матери сердце, со мной
Слова поговорки чужой:
Ана кунеле — балада,
Бала кунеле — далада.
Да это же душу свихнуть,
Какую щемящую суть
Сумела татарская речь
В певучее слово облечь!
Кстати, литобъединение при музее М. Горького — старейшее в Казани и Татарстане, оно стало основой для секции по русской литературе Союза писателей РТ, с 2017 года им руководит известный писатель и журналист Борис Вайнер.
У неё было цветочное имя, лицо алебастровое и неподвижное, как маска в театре кабуки, а когда-то было ярким и смуглым, с румянцем на высоких скулах. Роза Кожевникова (1950–2007) готовилась красиво отметить юбилей, но пришлось лечь на операцию. Ей не хотелось общаться с людьми, её тянуло к травам и деревьям. В городе стоял удушливый зной, ей было плохо, она жаловалась на жару и надоедливый шум соседней стройки. Родственники достали путёвку в хороший санаторий за городом. Там за окном высились сосны, благоухали ландыши и черёмуха, радовали глаз самые разные цветы, летали разноцветные бабочки, и она подолгу наблюдала за ними. В столовой санатория вкусно готовили, и к ней постепенно возвращался аппетит. Лицо утратило пугающую бледность. Лишь чёрные глаза были непроницаемо печальны в тёмных подглазьях. К ней как-то приехала поклонница, попросила автограф на привезённой с собой ранней книге её стихов и сфотографировала на память с ландышами. Поэтесса была оживлена и впервые за долгое время улыбнулась. А через полгода её не стало. Похороны были в студёный декабрьский день. Она отрешённо смотрела на всех с фотографии в тени разлапистых сосен, а в руках у неё светились ландыши…
ты откуда зимой?
Тень на потолке.
Читайте также:
- Русский язык хранитель духовных ценностей нации сочинение
- Герой нашего времени как философский роман сочинение
- Может ли человек изменить отношение к себе со стороны окружающих итоговое сочинение
- Опишите памятник архитектуры вашего города края сочинение 8 класс белгород
- После бала итоговое сочинение 2022
метки: Балалар, Татарск, Татарский, Мэснэви, Хайретдин, Картинасын, Турында, Татарча
Күңелләренә никадәр авыр булса да, аналар кичерәләр.
Ана кешенең колагы ишетмәсә, йөрәге ишетә…
Ш. Хөсәенов.
Ана… Бу сүз мине шундый дулкынландыра. Әнием — минем иң якын, иң яраткан кешем, сердәшчем, эштә үрнәгем. Аннан башка минем дөньям буш. Һәм минем әнием — иң матур, иң яхшы, иң ягымлы әни. Әйе, һәр балага үз әнисе кадерле һәм якын. Алар безне тугыз ай буе йөрәк түрләрендә йөртеп, безнең белән сөйләшеп, иркәләп, дөньяга китергәннәр, бәбкәм дип иркәләп кулларында назлаганнар, төн йокыларын йокламыйча, ару-талуларына карамыйча, безне бишектә тирбәтеп йоклатканнар, бишек җырлары җырлаганнар, тәрбияләп үстереп инде менә олы кызым дип, безгә фатиха биреп, зур тормыш юлына чыгарып җибәргәннәр. Һәм без әтиебезгә, әниебезгә мәңге бурычлыбыз.
Ш. Хөсәеновның «Әни килде» драмасында да үзәктә Ана образы тора. Әсәрдә аның исеме дә бирелми, чөнки бу — барлык аналарны берләштергән образ.
Ананың балалары инде зур үсеп, кеше булганнар, кошлар сыман кайсы-кая таралышып беткәннәр. Ана үзе генә авылда яши. Балалары аны, әлбәттә, онытмыйлар: посылка җибәреп, хат язып торалар. Бервакыт Ана балаларына кунакка килеп керә. Нәкъ менә шушы көнне аның улы да өйләнә икән. Әлбәттә, бу турыда ана белми, чөнки аңа хәбәр итүче юк. Бу хәл үзе генә дә анага карата игътибарсызлыкны күрсәтә. Чөнки яхшы бала өйләнер алдыннан әти-әнисеннән фатиха сорар иде. Уллары-кызлары әниләренең килүенә бик сөенәләр, Ана да аларның күңелен боегайтасы килмәгәнгә, үзендә яман шеш авыруы икәнлеген әйтмәскә була. Ләкин ананы шифаханәгә алып килгән күрше кызы бу серне ача, әниләренә карата рәхимлерәк булуларын, хәзер инде аны кайсыныңдыр тәрбиягә алырга тиешлеген әйтә. Менә шуннан соң ачыла да инде балаларының чын йөзе. Берсенең бер проблема икән, икенчесенең — икенче проблема һәм алар берничек тә әниләрен үзләренә ала алмыйлар. Әлбәттә, түземле дә, нечкә дә күңелле Ана боларны күрмәмешкә салыша, ләкин аның күңеленә төер утыра шул инде. Һәм бу төерне берничек тә бетереп булмаячак.
Ана күңеле — балада, бала күңеле — далада, дип юкка гына әйтмиләр шул. Ана үлгәнче үзенең баласы турында кайгыртачак, ә бала башында әле тормыш мәшәкатьләре, вакыт юклык… Минемчә, балалары ананы яраталар, ләкин үз эшләренә, үз уйларына бирелеп, аны аңламыйлар. Мәсәлән, Ислам да бик теләп әнисен үзләренә алыр иде дә, тик авыру белән артык чыгымнар булачак, һәм төрле сәбәпләр табып, моңа ризалашмый. Ләкин менә шул Исламга ана ике мәртәбә тормыш бүләк иткән. Беренчесе — туганда, икенчесе — чирләгәч. Балаларына бу бик нык тәэсир итә, алар инде аңладылар да бугай, ләкин Анада аларга карата рәнҗеш кала. Әмма безнең әниләр олы йөрәкле бит, бигрәк тә үз баласына карата. Алар яраталар, сөяләр, кызганалар һәм гафу итәләр. Тик бәгыре генә катмасын. Ш. Хөсәенов Ана образы аша барлык аналар күңеленең нечкәлеген, матурлыгын күрсәтә.
2 стр., 696 слов
«Минем яраткан укытучым»
… әптә ул үзара дус коллектив туплап, безне эшләргә өйрәтеп китте”, – диләр алар. Авыр чакта терәк булганы, безне үз балаларыдай яратканы өчен, безгә – … дә, күпләр өчен идеал, үрнәк тә булырга тиеш. Минем өчен шундый мөгаллим булып, беренчедән алып, җиденче сыйныфка кадәр … башкара. Бар көчен, вакытын эшенә, мәктәп тормышына юнәлтә. Минем өчен татар теле – үз һәм газиз. Татарлык бөтен каныма, беренче …
Әсәр «Әниемнең ак күлмәге» дип атала. Татар халкында ак төс чисталык, пөхтәлек, сафлыкны белдерә. Әлеге әсәрдә ана да шундый ак, саф, чиста. Ул гомере буе туган иленә, халкына хезмәт иткән, балалар тәрбияләп үстергән, хәләл көче белән яшәгән. Балаларын да илгә файдалы, укымышлы итеп үстерергә тырышкан, ире белән дус һәм тату яшәгән. Күргәнебезчә, Ш.Хөсәеновның «Әниемнең ак күлмәге» исемле әсәрендәге Ана — иң кешелекле, иң шәфкатьле, бала җанлы ана, балаларына ихлас күңелдән тәрбия биргән, хезмәт сөючән кеше.
Әйе, аналар — бөек затлар. Кеше анасын онытмаска, аны хөрмәт итәргә тиеш. Аналарның кадерен кечкенәдән белеп үсәргә кирәк. Без әниләргә беркайчан да кайгы, сагыш күрсәтергә тиеш түгел. Бар теләгем: әниләребез тыныч, рәхәт тормышта яшәсеннәр иде.
Ана — бөек исем,
Нәрсә җитә ана булуга!
Әйе, Ана — ул дөньяда иң бөек кеше. Бик күп күренекле шәхесләрне, галимнәрне, укытучылар, табибларны ана тудырган. Ана баланы тугыз ай буе үзенең карынында күтәреп йөртә, тудыра, бала тугач, ул аңа үзенең күкрәк сөтен имезеп, төн йокыларын калдырып үстерә. Кичләрен баласына бишек җырлары җырлый, әкиятләр сөйли.
Бала үсә, мәктәпкә йөри башлый. Ана аңа дәресләрен әзерләргә булыша, йорт эшләрен карарга, пешеренергә, чигәргә-бәйләргә, үз-үзен тотарга, кешеләр белән матур, ягымлы итеп сөйләшергә өйрәтә. Бала үсеп кеше була. Һәм үз баласын шулай ук тәрбияли, бар көчен, энергиясен баласын үстерүгә бирә. Бер көнне карый, аның әнисе дә баласы кебек үк тәрбиягә мохтаҗ икән бит. Менә шушы вакыйга, шушы проблема кешеләрне икегә аера да инде: кайберләре гомере буе әти-әнисенә рәхмәтле булып, үзенә булган хөрмәтне, тәрбияне аларга да күрсәтә, аларның фатихасын ала, ә кайберләре исә моны кирәк санамый, һаман дөнья кууын белә. Бәлки оныта торганнардыр, ана рәнҗеше бетми бит ул, гомер буена эзәрлекли.
Бик күп язучыларыбыз үзләренең әсәрләрендә Ана образын чагылдыралар. Мәсәлән, Әмирхан Еникинең «Әйтелмәгән васыять», Туфан Миңнуллинның «Әниләр һәм бәбиләр», Муса Җәлилнең «Ана бәйрәме», Рәшидә Җиһаншинаның «Улларым» спектакльләрендә бу бик ачык чагыла.
Әмирхан Еникинең «Әйтелмәгән васыят»е Акъәби һәм аның уллары, кызлары һәм оныклары турында. Акъәби авылда яши. Олыгаеп, үзе генә яшәве авырайгач, балалары шәһәргә алып киләләр. Бик каты авырый башлагач, аны шифаханәгә салалар һәм ул анда җан бирә. Бик теләсә дә, ул васыятен дә әйтә алмыйча кала: аны тыңлап торырга беркемнең дә вакыты табылмый. Шулай итеп, ап-ак кәфенлеккә төреп, мөселманча күмү урынына, ананы рәнҗетеп, сүзенә колак салмыйча, гробта күмеп куялар.
Шулай ук Туфан Миңнуллинның «Әниләр һәм бәбиләр» пьесасы белән дә таныш булмаган кеше юктыр. Биредә дүрт хатын — дүрт язмыш: унөченче баласын шәһәрдә тудырырга дип килгән эчкерсез, олы җанлы Гөлфинә, җиде ел буена көтеп алган баласын тапкан чибәр Валентина, бала назын татып карыйсы, бала тәрбиялисе килгән, үзен ямьсез дип санаса да, эчке дөньясы бик матур булган Алтынчәч һәм бу заманның шыксыз «инвалиды» — баласын үзенә алырга теләмәгән Дилемма. Хатыннар балаларын әле генә тапканнар, йөрәк парәләренә карап туймыйлар, бик кадерләп тотып имезәләр, кулларында иркәләп йоклаталар. Ә менә баласын табып та, алырга теләмәгән Дилемманы күңел һич кабул итми. Аңа карата нәфрәт уяна. Ана булуның никадәр изге, олы хис икәнен аңламавына, салкынлыгына, дорфалыгына, үз әнисенә карата тупас булуына шаккатырсың. Ирексездән аның кечкенә нарасыен җәлли башлыйсың, аның киләчәге куркыта. Ул беркайчан да ана назын татымаска, күпереп торган иреннәреннән агыза-агыза күкрәк сөте иммәскә, «әнием, бәгърем» дип дәшмәскә мөмкин бит. Юк, кирәкми, бу турыда уйлыйсым килми минем! Бу минутта минем әнә шул Гөлфинә апаның ундүртенче баласы булып, кайгы күрми үсәсем, акыллы Валентинаның иркә кызы, Алтынчәч-айналаемның матур, чибәр бәләкәче буласым килә. Чөнки беләм: алар өендә, алар оясында ни күрсәң, очканда да шуны күрерсең. Алар балаларын җәмгыятькә файдалы шәхес, чын мәгънәсендә кеше итеп тәрбиялиләр. Менә бу аналар, чыннан да, Ана дигән бөек исемгә лаек.
3 стр., 1490 слов
Кеше китә – җыры кала (Человек уходит – песня остается) – Мөхәммәт Мәһдиев
… өчәйдек. Клуб сәхнәсендә үз җиребезне саклау турында күпме матур җырлар җырланды! Аннан, күпме егетләрнең күкрәгендә БГТО, ГТО, … Шуның өчен җәза бу. Сугыштан исән кайтсаң, яши белер идек. Иң матур вакытларыбызның юк-бар сүз белән әрәм иттек. Без яши … сөртте. Шулвакыт Хәкимулла бу кешене танып алды. Сөйләүче кеше Атҗабарның Хисмәте иде. Халык аңа таба борылды. Бәхил …
Ана образы Рәшидә Җиһаншинаның «Улларым» драмасында иң югары биеклегенә күтәреп бирелгән. Ананың улы сугышта үлеп кала һәм аның иптәше бу турыда әнисенә хәбәр итәргә килә. Ул дустының әйберләрен әнисенә күрсәтә, аның турындагы хатирәләрен сөйли һәм мондый батыр улларны бары тик бөек Аналар гына тәрбияли алуына инана, ахырдан әйтә: «Мин дә синең улың булыйм әле, бөек Ана, сиңа әни диеп эндәшергә рөхсәт ит», — ди. Ана риза була һәм янындагыларның барысын да кочаклап ала.
Чыннан да, җир йөзендә анадан да кадерлерәк, анадан да якынрак кеше юк бит ул. Гомер буена әни синең янда йөридер кебек, ул янәшәңдә булмаса да, аның белән киңәшләшәсе килә, Роберт Миңнуллин язганча, һәр башлаган эшкә әнидән хәер-фатиха аласы килә:
Ташлама, әнкәй, ташлама,
Мине изге догаңнан,
Ташласаң изге догаңнан,
Мин бәхетле булалмам.
Гомумән, Р. Миңнуллинның әниләргә багышланган шигырьләре бик күп. Бу шигырьләрне укыганда шагыйрьнең әнисен никадәр яратуын аңлыйсың. Ананы иң олы ярату белән яраткан кеше генә шундый тирән эчтәлекле, матур, хәтта елата торган шигырьләр иҗат итә ала. Бу шигырьләрне уку үзе бер рәхәт, чөнки алар гади һәм аңлаешлы. Нәкъ менә минем әни турында язган кебек, һәм бу шигырьләр башыннан ахырына кадәр олы мәхәббәт белән сугарылган. Бу мәхәббәтне ана белән баладан башка бер кеше дә аңлый алмый. Ул — шушы ике кеше арасында була торган иң керсез, иң изге хисләрнең берсе. Ана белән бала кылдан нечкә кырык җеп белән бәйләнгән, диләр бит.
Бөтен чор язучылары да үз иҗатларында анага дан җырлыйлар. Бу тема сугыш чорында язылган шигырьләрнең дә үзәгендә булды. Мәсәлән, Муса Җәлилнең «Ана бәйрәме» поэмасы. Монда да әни кешенең олы мәхәббәте сурәтләнә. Ана сугышка үзенең бөтен газиз улларын да озаткан, елый-елый аның күзләре дә сукырайган, ләкин безнең кадерле әниләребез шундый зур ихтыяр көченә ия, алар барысына да түзәргә әзер, тик балалары гына исән булсын, Кеше дигән исемнәрен югалтмасыннар. Бу ана да нык булып кала, сынмый, сыгылмый.
Гомумән, татар хатын-кызы бик батыр, уңган, чиста, пөхтә, сабыр булып кала белгән. Шуның өчендер, Ана — татар поэзиясендә идеал образ. Аны күп вакыт ак төс белән бергә йөртәләр. Минемчә, һәрбер әни булган кеше үзенә аерым атап язылган шигырьгә лаек. «Әни» сүзе — үзе үк бик матур шигырь бит ул.
10 стр., 4776 слов
По татарской литературе «ӘКИЯТЛӘР ДӨНЬЯСЫНДА» (11 класс)
… Ивановның 1842 елда Казанда чыккан «Татарская хрестоматия” дигән китабында очрашабыз. … балалар күңеленә якын булган шигырьләр һәм хикәяләрне … сендә туган комизм, тормышта очрый торган игътибарга лаеклы төрле вакыйгалар, … турында фәнни-популяр мәкаләләре басыла. Гомумин, бу … хикәяләрнең бер өлеше изге итеп саналган. Алар теләсә кайда, … күренешләренең, шулай ук кеше хыялларының үзенчәлекле чагылышы. …
Автор:
Гиздатуллин Раиль Расимович
Энилэр коне унаеннан язылган инша. Шулай ук 8 март бэйрэмнэрендэ дэ кулланырга момкин.
Скачать:
Предварительный просмотр:
Ана — бөек исем, Нәрсә җитә ана булуга.
«Әни» диеп язып куйдым
Яңа яуган ак карга.
Таптамагыз, һич ярамый
«Әни» сүзен таптарга.
Җир йөзендә иң гүзәл, иң газиз сүз – әни. Шул сүз белән безнең телебез ачыла һәм ул барлык телләрдә дә бердәй назлы яңгырый. Әни кешенең мәрхәмәтле,шәфкатьле куллары белмәгән эш юктыр бу дөньяда. Әни йөрәге – иң тугрылыклы һәм сизгер йөрәк, безгә булган мәхәббәт хисе анда беркайчан да сүнми – сүрелми. Безнеңдә әниләребезгә карата мәхәббәтебез никадәр тирән булса, тормышыбызда шулкадәр шатлыклы һәм яктырак узар.Минем әниемдә иң газиз әниләрнең берсе. Без аны бик нык яратабыз һәм хөрмәт итәбез.
метки: Татарск, Балалар, Мэснэви, Хайретдин, Картинасын, Татарский, Кешен, Башкарыл
Ана — бөек исем, Нәрсә җитә ана булуга!
| «Әни» диеп язып куйдым Яңа яуган ак карга. Таптамагыз, һич ярамый «Әни» сүзен таптарга. |
| З. Туфайлова. |
Әйе, Ана — ул дөньяда иң бөек кеше. Бик күп күренекле шәхесләрне, галимнәрне, укытучылар, табибларны ана тудырган. Ана баланы тугыз ай буе үзенең карынында күтәреп йөртә, тудыра, бала тугач, ул аңа үзенең күкрәк сөтен имезеп, төн йокыларын калдырып үстерә. Кичләрен баласына бишек җырлары җырлый, әкиятләр сөйли.
Бала үсә, мәктәпкә йөри башлый. Ана аңа дәресләрен әзерләргә булыша, йорт эшләрен карарга, пешеренергә, чигәргә-бәйләргә, үз-үзен тотарга, кешеләр белән матур, ягымлы итеп сөйләшергә өйрәтә. Бала үсеп кеше була. Һәм үз баласын шулай ук тәрбияли, бар көчен, энергиясен баласын үстерүгә бирә. Бер көнне карый, аның әнисе дә баласы кебек үк тәрбиягә мохтаҗ икән бит. Менә шушы вакыйга, шушы проблема кешеләрне икегә аера да инде: кайберләре гомере буе әти-әнисенә рәхмәтле булып, үзенә булган хөрмәтне, тәрбияне аларга да күрсәтә, аларның фатихасын ала, ә кайберләре исә моны кирәк санамый, һаман дөнья кууын белә. Бәлки оныта торганнардыр, ана рәнҗеше бетми бит ул, гомер буена эзәрлекли.
Бик күп язучыларыбыз үзләренең әсәрләрендә Ана образын чагылдыралар. Мәсәлән, Әмирхан Еникинең «Әйтелмәгән васыять», Туфан Миңнуллинның «Әниләр һәм бәбиләр», Муса Җәлилнең «Ана бәйрәме», Рәшидә Җиһаншинаның «Улларым» спектакльләрендә бу бик ачык чагыла.
Әмирхан Еникинең «Әйтелмәгән васыят»е Акъәби һәм аның уллары, кызлары һәм оныклары турында. Акъәби авылда яши. Олыгаеп, үзе генә яшәве авырайгач, балалары шәһәргә алып киләләр. Бик каты авырый башлагач, аны шифаханәгә салалар һәм ул анда җан бирә. Бик теләсә дә, ул васыятен дә әйтә алмыйча кала: аны тыңлап торырга беркемнең дә вакыты табылмый. Шулай итеп, ап-ак кәфенлеккә төреп, мөселманча күмү урынына, ананы рәнҗетеп, сүзенә колак салмыйча, гробта күмеп куялар.
Шулай ук Туфан Миңнуллинның «Әниләр һәм бәбиләр» пьесасы белән дә таныш булмаган кеше юктыр. Биредә дүрт хатын — дүрт язмыш: унөченче баласын шәһәрдә тудырырга дип килгән эчкерсез, олы җанлы Гөлфинә, җиде ел буена көтеп алган баласын тапкан чибәр Валентина, бала назын татып карыйсы, бала тәрбиялисе килгән, үзен ямьсез дип санаса да, эчке дөньясы бик матур булган Алтынчәч һәм бу заманның шыксыз «инвалиды» — баласын үзенә алырга теләмәгән Дилемма. Хатыннар балаларын әле генә тапканнар, йөрәк парәләренә карап туймыйлар, бик кадерләп тотып имезәләр, кулларында иркәләп йоклаталар. Ә менә баласын табып та, алырга теләмәгән Дилемманы күңел һич кабул итми. Аңа карата нәфрәт уяна. Ана булуның никадәр изге, олы хис икәнен аңламавына, салкынлыгына, дорфалыгына, үз әнисенә карата тупас булуына шаккатырсың. Ирексездән аның кечкенә нарасыен җәлли башлыйсың, аның киләчәге куркыта. Ул беркайчан да ана назын татымаска, күпереп торган иреннәреннән агыза-агыза күкрәк сөте иммәскә, «әнием, бәгърем» дип дәшмәскә мөмкин бит. Юк, кирәкми, бу турыда уйлыйсым килми минем! Бу минутта минем әнә шул Гөлфинә апаның ундүртенче баласы булып, кайгы күрми үсәсем, акыллы Валентинаның иркә кызы, Алтынчәч-айналаемның матур, чибәр бәләкәче буласым килә. Чөнки беләм: алар өендә, алар оясында ни күрсәң, очканда да шуны күрерсең. Алар балаларын җәмгыятькә файдалы шәхес, чын мәгънәсендә кеше итеп тәрбиялиләр. Менә бу аналар, чыннан да, Ана дигән бөек исемгә лаек.
Ана образы Рәшидә Җиһаншинаның «Улларым» драмасында иң югары биеклегенә күтәреп бирелгән. Ананың улы сугышта үлеп кала һәм аның иптәше бу турыда әнисенә хәбәр итәргә килә. Ул дустының әйберләрен әнисенә күрсәтә, аның турындагы хатирәләрен сөйли һәм мондый батыр улларны бары тик бөек Аналар гына тәрбияли алуына инана, ахырдан әйтә: «Мин дә синең улың булыйм әле, бөек Ана, сиңа әни диеп эндәшергә рөхсәт ит», — ди. Ана риза була һәм янындагыларның барысын да кочаклап ала.
Чыннан да, җир йөзендә анадан да кадерлерәк, анадан да якынрак кеше юк бит ул. Гомер буена әни синең янда йөридер кебек, ул янәшәңдә булмаса да, аның белән киңәшләшәсе килә, Роберт Миңнуллин язганча, һәр башлаган эшкә әнидән хәер-фатиха аласы килә:
Ташлама, әнкәй, ташлама,
Мине изге догаңнан,
Ташласаң изге догаңнан,
Мин бәхетле булалмам.
Гомумән, Р. Миңнуллинның әниләргә багышланган шигырьләре бик күп. Бу шигырьләрне укыганда шагыйрьнең әнисен никадәр яратуын аңлыйсың. Ананы иң олы ярату белән яраткан кеше генә шундый тирән эчтәлекле, матур, хәтта елата торган шигырьләр иҗат итә ала. Бу шигырьләрне уку үзе бер рәхәт, чөнки алар гади һәм аңлаешлы. Нәкъ менә минем әни турында язган кебек, һәм бу шигырьләр башыннан ахырына кадәр олы мәхәббәт белән сугарылган. Бу мәхәббәтне ана белән баладан башка бер кеше дә аңлый алмый. Ул — шушы ике кеше арасында була торган иң керсез, иң изге хисләрнең берсе. Ана белән бала кылдан нечкә кырык җеп белән бәйләнгән, диләр бит.
Бөтен чор язучылары да үз иҗатларында анага дан җырлыйлар. Бу тема сугыш чорында язылган шигырьләрнең дә үзәгендә булды. Мәсәлән, Муса Җәлилнең «Ана бәйрәме» поэмасы. Монда да әни кешенең олы мәхәббәте сурәтләнә. Ана сугышка үзенең бөтен газиз улларын да озаткан, елый-елый аның күзләре дә сукырайган, ләкин безнең кадерле әниләребез шундый зур ихтыяр көченә ия, алар барысына да түзәргә әзер, тик балалары гына исән булсын, Кеше дигән исемнәрен югалтмасыннар. Бу ана да нык булып кала, сынмый, сыгылмый.
Гомумән, татар хатын-кызы бик батыр, уңган, чиста, пөхтә, сабыр булып кала белгән. Шуның өчендер, Ана — татар поэзиясендә идеал образ. Аны күп вакыт ак төс белән бергә йөртәләр. Минемчә, һәрбер әни булган кеше үзенә аерым атап язылган шигырьгә лаек. «Әни» сүзе — үзе үк бик матур шигырь бит ул.
АНА – БӨЕК ИСЕМ
Ана! Дөньяда аннан да кадерлерәк кеше бар микән? Ничә ай карынында йөртеп, баласына гомер бирә, күкрәк сөте белән туйдыра, изге теләкләрен тели ул. Киләчәктә һәр көнне Әниләр бәйрәме итәсе, алар турында кайгыртасы иде. Әниләр бәйрәме 52 илдә үткәрелә икән. Бездә дә Әниләр көне билгеләп үтелә башлады. «Билгеләп» дигән сүз бу.
Ана! Дөньяда аннан да кадерлерәк кеше бар микән? Ничә ай карынында йөртеп, баласына гомер бирә, күкрәк сөте белән туйдыра, изге теләкләрен тели ул. Киләчәктә һәр көнне Әниләр бәйрәме итәсе, алар турында кайгыртасы иде.
Әниләр бәйрәме 52 илдә үткәрелә икән. Бездә дә Әниләр көне билгеләп үтелә башлады. «Билгеләп» дигән сүз бу очракта бик тә туры киләдер, чөнки бөтен халыкны кузгатырлык җанлану, бәйрәм рухы сизелми шикелле ул көндә. Миңа калса бу бәйрәм, башка һөнәри бәйрәмнәр дәрәҗәсенә генә кайтып кала.
Һаман әнкәй, һаман шул ук әнкәй.
Кышкы салкыннарда туңсам да.
Шул ук әнкәй кыен чакта мине
Юатырга кирәк булса да.
Ап-ак чәчле шул ук ябык әнкәй.
Олы җанлы изге теләкле.
Кемнәр биргән аңа ай күк якты,
Кояш кебек кайнар йөрәкне?!
Әлеге шигырь юллары Р.Гәрәйнең «Һаман әнкәй. » шигыреннән өзек. Матур әдәбиятта аналар образы күп язучылар иҗатында чагыла. Аналарның изгелеге, күркәмлеге, олы кадере турында шигърияттә, прозада, драматургиядә нинди матур әдәби әсәрләр иҗат ителгән. Күренекле педагог В.Сухомлинский үзенең әсәрләрендә ана кешене ана казга охшата. Ана каз, сап-сары, йомшак бәбкәләрен ияртеп, яшел аланга чыга да аларны үлән чүпләргә өйрәтә, үзе, тилгән очып килмиме дип, әледән-әле күккә карый. Ә инде берәр куркыныч янаса, ысылдап, дошманына ташлана яки җәһәт кенә бәбкәләрен канат астына җыя.
Әниләр дә шулай бит: үз баласын яклый, саклый. Күренекле язучыларыбыз Ә.Еники, А.Гыйләҗев, Х.Сарьян, Ф.Яруллин, Т.Миңнуллин һәм башка язучыларыбыз әсәрләрендә ананың бөеклеге, изгелеге, сабырлыгы турында дан җырлана. Аналарның олы кадере, сабырлыгы шунда: алар хәсрәтне йота белә, күтәрә ала. Алар шатлыкның кадерен белә, аны саклый ала. Бетмәс-төкәнмәс сабырлык, теләсә кем үрелә алмас горурлык бар аларда. Бер хәдистә «Анаң, аннары анаң, аннары анаң, соңыннан гына атаң», диелә. Бу сүзләрнең олуг мәгънәсе бүген дә әһәмиятен югалтмаган. Әниләр көнен билгеләп үтәбез икән, димәк, ул чыннан да изге зат. Чөнки ул җир йөзенә тормыш бүләк итүче, аны яшәтүче, буыннар чылбырын өзмичә саклаучы.
Язмамны Татарстанның халык язучысы Фоат Садриевның «Таң җиле» әсәреннән өзек белән тәмамласам, ул тагы да тулырак, мәгънәлерәк булыр. Ул сезне уйландырыр, ул сезгә киңәш буларак та тәэсир итәр.
Нәҗибә Зарипова,
китапханәче.
Иң мөһим һәм кызыклы язмаларны Татмедиа Telegram-каналында укыгыз
Тема : “Ана – бөек исем. ”
Максат: Әниләрнең җир йөзендә иң изге, бөек икәнлекләренә дан җырлау, аларны әниләр көне белән тәбрикләү.
Җиһазлар : Әниләр турында язылган шигырьләрдән өзекләр, магнитофон, кассета, “Алтын куллы әниләр” кул эшләреннән күргәзмә. Кичәне 1 егет, 1 кыз алып бара.
Ә кешегә якты дөньяны?
Тойгылары кояш кебек кайнар,
Эретерлек гранит кыяны?
Кем күңеле тулган айдай серле,
Язлар сыман назлы, ягымлы?
Шатлыкларга түзем, сабырлы?
Кем елмая җәйге таң атканда,
Балкып китә шундук тирә-як?
Нәфислеге гөлләр сокланырлык,
Көләчлектә аңа тиңнәр юк? (Б. Рәхимова)
Изгелеге үлчәү тапкысыз?
Ул, әлбәттә, яшәү чыганагы,
1998 нче елдан бирле ноябрьнең соңгы якшәмбесе – Аналар көне буларак үткәрелә. Һәр авылда, районда, республикасында, илебездә әлеге бәйрәм билгеләп үтелә. Бүген без дә сезнең белән әлеге бәйрәм уңаеннан җыелдык. Кадерле әниләребез, сөекле дәү әниләребез бәйрәм белән сезне!
Җыр “Җырлыйм әнием турында” Г.Зәйнашева сүзләре, Ф.Әхмәдиев көе
Йомшак искән җылы җилләрне
Әни сулышыдай иркә диләр,
Хәтта туып үскән җирләрне.
Туган илне Ватан-Ана диләр
Ул әнкәйдән кыйммәт булганга.
“Әнидән дә гүзәл бармы бер сүз?
Әйтегезче, дуслар туганнар!”(Г. Әмири)
Һәр чәчәкнең аның төсе бар.
Сөйкемсез сөяк буламы?-
Һәркемнең әнисе бар.
Бәләкәйне бәләкәй ди күрмә-
Һәр җимешнең аның төше бар.
Кеше бәләкәй буламы?-
Кешенең әнисе бар. (Н.Измайлова)
Газиз җанын бирер кеше бар.
Бер бәләкәй генә адәмгә дә
Берәүләрнең таудай хисе бар.
“ Мәрхәмәтле бул балама”- диеп,
Дога укып торыр кеше бар.
Кимсетә күрмә кешене-
Кешенең әнисе бар. (Н.Измайлова)
Әниләргә багышлап җыр башкарыла. “Әнкәем – сердәшемә” С.Әхмәтҗанова сүзләре, В.Харисов көе.
“ Әниемнең туган көне” С.Әхмәтҗанова сүзләре, О.Усманов көе.
Нурания Җамалиның” Ана мәхәббәте “хикәясе яттан сөйләнә.
1 нче алып баручы.
Бөтереләм көзге каршында.
Нинди хатирәләр саклыйсың син?
Сер булмаса, сөйлә барсын да.
Бала итәкле алсу күлмәгеңне
Бәйрәмнәрдә алып кидеңме?
Талчыбыктай нәзек билләреңә
Ак алъяпкыч бәйләп йөрдеңме?
Күлмәкләрнең киям затлыларын:
Я кыскасын, яки озынын.
Тик әнкәмнең алсу күлмәгеннән
Урам әйләнергә кызыгам. (С.Әхмәтҗанова)
Әниләрне яшь чакларына әйләнеп кайтырга чакырабыз.
Яшьлек турында җыр башкарыла
“ Әйбәт тә минем әби” Фәнис Яруллин шигыре укыла.
Татар халык биюе “Чабата” башкарыла
Ә.Юнысның “Әбекәйнең энҗе–мәрҗәннәре” шигыре укыла.
К өйләп тирбәттең икән?
Ничек өйрәттең икән?
Син иң озын җырларыңны
Көйләреңне төннәр буе
нче алып баручы.
Җаныңда бар булган моң,
Чөнки мин чорсыз булганмын,
Ул моңа кадәр беркем дә
Белмәгән моң булгандыр.
Миндә дә җыр яши икән,
Мөгаен, шул моңнандыр?! (Р.Миңнуллин)
нче алып баручы.
Асыл бишек җырларыңны
Искә төшерче шуларны —
Җаның моңга тулы ла!
Ул җырларың кирәк миңа
Җырлар өчен кызыма! (Р.Миңнуллин)
Тойыйм кулларыңның җылысын.
Изге йөрәгеңә сыйдыргансың
Мәхәббәтнең иң-иң олысын.
Күңел кошым көн-төн сайраса да,
Син һәрвакыт әзер тыңларга.
Җанымдагы телсез сагышларым,
Ярый син бар, сүзсез аңларга. (С.Әхмәтҗанова)
нче алып баручы.
Хат язганчы, кайтып килик.
Бер күрешеп, хәлен белик. (С.Әхмәтҗанова)
Җеп эрлим җырлый- җырлый.
Кулымда әни орчыгы
Төн йокылары күрмәгән
Кул җылыларын тоям күк
Шул җитез орчыгында. (С.Әхмәтҗанова)
”Гашыйк җыры” башкарыла О. Усманов көе, Гөлсәрвәр сүзләре
Сайланган язмыш булмый.
Шулай да ул — үзеңнеке!
Язмышлар ялгыш булмый.
Болай булыр идеме соң,
Әгәр үзең сайласаң?
Биш балалы тол хатынга
Кайда кадер, кайда сан?!
Берәү булса, ай-һай, белмим..
Уйлыйм — үзәк өзелә!
Язмыш урынына безне
Күпме соң без, азмы соң?
Күп булсак та, аз булсак та,
Чибәр чагын беләм мин.
Шуңа күрә Әнкәйнең мин
Әнкәй, чибәр килеш тор син,
Яшь килеш кал, түз, яме!
Елмая ул, белә шул ул —
Көзләрнең дә үз яме.(Р.Миңнуллин)
нче алып баручы
Иң якты фасылына. Аны уйлыйм — төшенергә
Күзләренә карыйм – алар
Мин белгәндәге килеш.
Ә минем Әнкәй бик чибәр
Һәм яшь булырга тиеш! (Р.Миңнуллин)
нче алып баручы
Маңгаенда — якты нурлар, Алары — көзенеке.
Сизәм мин — аның җанында
Тынмаган әле давыл.
һаман чибәр минем Әнкәй,
Карт түгел әле дә ул! (Р.Миңнуллин)
2 алып баручы бергә. Рәхмәт, сиңа, әнием,
Рәхмәт сиңа барсына.
III. Әниләр катнашында “Җырлыйк әле, караоке” уены.
21.09.2010 Җәмгыять
БАЛА КҮҢЕЛЕ НИГӘ ДАЛАДА?
Һәр ата-ана баласын үз акылыннан һәм тормышны ни дәрәҗәдә белүеннән чыгып тәрбияләргә тырыша. Әмма бу мәсьәләдә әти-әниләрнең дә хаталанган чаклары аз булмый. Бу нинди хаталар һәм аларны ничек төзәтеп була соң? Тәрбия алымнарына аңлатма бирү өчен курчаклар аша кеше, бала психологиясен ачып бирүче психолог Мәлик Сабирҗанга мөрәҗәгать иттем.
– Мәлик әфәнде, ата-аналарның: “Әгәр син мин теләгәнчә булмасаң, башка яратмаячакмын”, – диюен, ягъни яратмаска вәгъдә бирүен бала күңеле ничек кабул итә?
– Ата-аналарның күбесе балаларының буйсынучан булуын яхшы тәрбия нәтиҗәсе дип уйлый. Моңа алар боеру, ниндидер шарт кую алымы белән ирешмәкче булалар да инде. Фәлән эшне эшләсәң, теләгән әйбереңне сатып алып бирәм яки сүземне тыңламасаң, фәлән җиргә җибәрмим… Сез әйткән мисал да шундый очракка туры килә. Әмма өлкәннәр белән кечеләр психологиясе бик нык аерыла. Әйтик, бала хисләр, хыяллар белән яшәсә, өлкәннәр акылга таянып эш итә. Ә боеру – баланы хисси яссылыктан акылга күчерергә тырышу ул. Балага беркатлылык һәм иярүчәнлек хас. Ә бу вакытта кечкенәләрнең әлеге сыйфатлары басыла. Ике арада аңлашылмаучанлык килеп чыга. Шуңа күрә баланың игътибарын сүз белән түгел, ә үрнәк күрсәтеп җәлеп итәргә кирәк. Ярату мәсьәләсендә берничек тә шарт куеп булмый. Бу очракта әлеге хис юкка чыга. Яраткан кеше һәрвакыт юл бирергә, сакларга, якларга тырыша. Димәк, ананың балага шарт куюы исә ниндидер файда алу өчен булып күренә.
– Димәк, ата-ана һәр кылган гамәле белән баласында кызыксыну уятырга тиеш?
– Әйтик, кечкенә бала, олы кешедән аермалы буларак, акылга түгел, күбрәк хәрәкәткә һәм уенга таяна. Башкача әйткәндә, ата-ананың бала белән мөнәсәбәте уены-чыны белән бергә булырга, ягъни җитди тәрбия чарасы бала уены белән тоташып китәргә тиеш.
– “Нәрсә телисең – шуны эшлә, миңа барыбер!”… Мондый сүзләр баланы күндерә алмаганнан әйтеләдер инде. Бала моны битарафлык итеп тоямы, әллә иреккә чыгару дипме?
– Битарафлык – ике тарафлык, икеләнү дигән сүз ул. Бала берьюлы ике якны да сайлый алмый, йә ул үзенең, йә ул башка берәүнең фикерен өстен итәчәк. Бала психологиясе хайваннарныкы белән охшаш. Мәсәлән, этне кемдер ит, кемдер ипи белән үзенә ияләндермәкче була. Эт исә бу очракта нишләргә белмичә, әле бер, әле икенче якка ташлана. Балалар белән дә шундый ук хәл килеп туа. Күп кенә гаиләдә ир белән хатын бер-берсе белән уртак фикергә килә алмый. Боларның һәммәсен күреп үскән бала аларның кайсысын тыңларга белмичә аптырый башлый. Чөнки икесе ике төрле киңәш бирә. Бу хәтта баланы шизофрения авыруына китерергә мөмкин. Шуңа күрә гаиләдә уртак фикер белән яшәргә кирәк.
– Ә бит әле тулы булмаган гаиләләр дә бар. Аларга бу очракта нишләргә?
– Кечкенә баланың ихтыяр көче җитәрлек дәрәҗәдә түгел. Шуңа күрә әнисе әйткән бу сүзләрне ул иреккә чыгаруга рөхсәт дип кабул итә һәм күзәтүсез кала. Шуңа күрә нәниләрне икеләнү халәтендә мөмкин кадәр калдырмаска кирәк. Бала өчен әнисенең кыю һәм ышанычлы булуы мөһим.
– Ата-аналарның күбесе бәгырь кисәкләренә соңгы ризыгын бирергә, ягъни бар теләгәнен тормышка ашырырга әзер. Бу дөрес адыммы?
– Тырышып укып, кулыңа аттестат кына ала күр, үз эшеңне кара, мин барысын да үзем башкарырмын, дип күпчелек аналар балаларын физик эштән азат итәргә тырыша. Бу нигездә җитеш тормышлы гаиләләрдә күзәтелә. Шул рәвешле аларның һәр адымы күз уңында була башлый, ягъни бала читлеккә ябыла. Әмма көннәрдән бер көнне баланың аннан чыгып качасы килә башлый. Нәкъ менә шундый рухи киеренкелек кичергәннәр эчкечелек, наркомания юлына баса. Бала борчуларын үз өстеңә алу аны югалтуга китерә. Тагын шул эт белән бәйле мисал китерәм. Әйтик, бер хуҗа бәйдәге этен алып урамга чыккан, ди. Бауны озынрак итеп тотсаң, ул иркендә йөриячәк, ә кыскартсаң, иреге кысылачак. Ә бәйдән җибәрсәң, ул кешегә ташланырга мөмкин. Бәйлелектә булган баланы иреккә җибәрү дә бик куркыныч. Ата-ана, киресенчә, баласын хезмәткә, һөнәргә һәм башка нәрсәләргә өйрәтергә, аның уңышын танып, үсендерә белергә тиеш. Ләкин бу очракта “син – миңа, мин – сиңа” принцибы белән эш итәргә ярамый.
– Тискәре күренешләрнең асылын аңлатканда, “ярамый” дигән сүзне кабатлау гадәти хәлгә әйләнә. Гомумән, тәрбия процессында “ярамый”ны куллану отышлымы, әллә “ярый”нымы?
– Әгәр ата-ана баласына аракы, сыра эчәргә ярамый, дип гел бер сүзне кабатлап тора икән, бу вакытта балада аны татып карау теләге туачак. Киресенчә, менә бу лимонадны, сокны, суны эчәргә ярый, дип файдалы эчемлекләргә басым ясарга кирәк. Ә бала инде калганнарын эчәргә ярамаганын үзе аңлаячак. Әгәр гел “ярамый” сүзен кабатлап торсаң, балада невроз башланырга мөмкин. Кыскасы, сабыегызны “ярый” сүзе аша тәрбияләү ягын эзләгез!
Аның матур булып үләсе, үлгәч тә сөйкемле күренәсе килә иде. Шуңа күрә өстенә иң яңа, матур киемнәрен киде, куе чәчләрен толымга үреп, баш өстенә җыеп куйды. Аннары көзгегә карап озак кына үзенең ябык боек йөзенә карап торды да, балкон ишеген ачты. Бүлмәдәге бушлыкка ыжгырып кышкы салкын җил кереп тулды.
Шагыйрә, прозаик, журналист Рәмзия Габделхакова исеме китап сөючеләргә «Тау артында кояш бар», «Нишләттегез Гөлкәйне» кебек җанга үтеп керешле әсәрләре аша яхшы таныш. Ул Чирмешән районы Иске Үтәмеш авылында туган, хәзер Әлмәт шәһәрендә яши. Ш.Бикчурин һәм С. Сөләйманова исемендәге премияләр лауреаты.
Каләмдәш дустымның һәр әсәрен йотлыгып укыйм. Менә “Күгәрчен турында җыр” дигән хикәясеннән соң тирән уйга калдым. Ана белән бала мөнәсәбәте… Йөрәк җимешләребезгә тиешле назны, игътибарны биреп җиткерәбезме? Шулкадәр ашыгыч, болгавыр заманда яшибез, балаң белән бер утырып сөйләшергә серләшергә вакыт табабызмы? Ә аннан соң: “Каян чыга бу таш бәгырьле балалар?” – дибез…
Рәмзия Габделхакова
Күгәрчен турында җыр
— Әнием, калдырма берүземне! Зинһар, алай озак йөрмә. Мин куркам бит.
— Куркып утырырга бәбәй түгел лә! Кем тисен сиңа?! Ишек бикле, ләбаса.
Әнисен өйдә, үз янында озаккарак калдырыр өчен Гөлгенә төрле хәйләләр эзли. Начар укый башлады, укытучыларның әнисен мәктәпкә чакыруын, аны ачулануын теләде. Ул чагында әнисе күбрәк игътибар бирер иде дип өметләнде. Алай да барып чыкмагач, чирлегә сабышты, әле башым, әле эчем авырта дип зарланды. Әмма барыбер кызганучы, янында саклап утыручы булмады, ул һаман ялгыз иде. Әнисе кызга учлап дару тоттыра да:
— Көненә өч тапкыр эч, төренеп ят, — дип, тагын каядыр чыгып югала…
— Безгә күгәрчен турында инша язарга куштылар, — диде беркөн Гөлгенә әнисенең өйдә булуына шатланып. Ләкин Зарима бер зур
түрәнең юбилей кичәсенә ашыга иде. Ул кызының сүзләрен яхшылап тыңлап- аңлап та тормый:
— Белмим. Гомердә күргәнем юк, — диде.
Кыз бу җавапка аптырады:
— Ничек инде булмасын?! Алар бит шәһәрдә яши. Гел аяк астында йөриләр.
— Йөргәч, яз.
— Әнием, хәтерлисеңме, әбием күгәрчен турында бер җыр җырлый иде, — дип җайлы гына дәвам итте сүзен унике яшьлек олыларча җитди, олыларча моңлы бала. — Тик мин аны онытканмын. Ничек соң инде, әнием?! Син бит белергә тиеш! Әбием аны сиңа да җырлагандыр бит.
Ләкин әбисен искә төшерү дә ана күңелен эретә-җылыта алмады, ул һаман көзге янында үзен бизәү-матурлау белән мәшгуль иде.
— Йөдәтмәле, кызым! Күгәрчен турында бернинди җыр белмим мин, башымны катырма.
Зарима киенде-ясанды да, чыгып китте, Ә Гөлгенә тагын ялгыз калды. Әбисенең җырын хәтерли иде ул, хәзер дә онытмаган иде. Әнисенең үзенә игътибар итүен, бер генә тапкыр булса да, бары үзе өчен җырлавын көткән иде. Кыз куллары белән йөзен каплады да, диванга бөгәрләнеп ятты. Аның елыйсы килә иде, тик нишләптер елый алмады. Үзен кызганып, әнисенә үпкәләп, шулай тын гына ятты да ятты. Аның күңеленә бик авыр уйлар килде: “Әбием үлде, әтием ташлады, әнием яратмый… Мин бу дөньяда шулай япа-ялгызмыни? Мин беркемгә дә кирәк түгелмени? Алайса ник яшәргә?” Ә бит яшәмәскә дә була… Бу дөньядан котылуның ансат юллары бар… Гөлгенә укыган мәктәптән Лариса исемле кыз шулай итте. Дөрес, аны беркем рәнҗетмәгән, ташламаган, математикадан бишле урынына өчле куйган өчен генә, укытучыга үч итеп, өченче кат тәрәзәсеннән сикерде. Тик үлмәде, айлар буе больницада ятты, һәм айлар буе аның янында әти-әнисе, укытучылары, дуслары бөтерелде,
Лариса яныннан кеше өзелмәде. Аны хәтта телевизордан күрсәттеләр. Гөлгенәгә анысы кирәкми, әнисен күрсәтүләре дә бик җиткән. Ул бары тик шуны гына тели: үләсе иде дә, әнисе аны ташлавына үкенеп көне-төне еласын иде! Гөлгенә кебек өйдә берүзе калып, моңаеп-саргаеп утырсын иде!
Һәм кыз тәвәкәлләде. Аның матур булып үләсе, үлгәч тә сөйкемле күренәсе килә иде. Шуңа күрә өстенә иң яңа, матур киемнәрен киде, куе чәчләрен толымга үреп, баш өстенә җыеп куйды. Аннары көзгегә карап озак кына үзенең ябык боек йөзенә карап торды да, балкон ишеген ачты. Бүлмәдәге бушлыкка ыжгырып кышкы салкын җил кереп тулды…
Зарима ул төнне кунарга кайтмады, юбилей кичәсеннән соң алар ике пар бергәләп саунага киттеләр, аннары ул шул түрәнең дачасында куна калды… Сөяркәсенең кайнар кочагыннан туп-туры эшенә китте. Чәй эчеп утырганда эштәгеләрнең берсе әйтеп куйды:
— Бүген төнлә Гагарин урамында бер кыз дүртенче кат тәрәзеннән ташланган икән.
— И бичара, нәрсә җитмәгән инде, –диеште хатыннар.
Зарима дәшмәде, төнге кичерешләреннән айнып бетмәгән иде. Кичен, эштән кайтып барганда, этен саф һава суларга алып чыккан бер күршесе очрап:
— Кызыгызның хәле ничек? – дип сорагач күңелендә шик уянды уянуын. Тик барыбер тәрәзәдән сикерүченең Гөлгенә булуына ышанасы килмәде.
— Ярый әле, кар көрте өстенә килеп төшкән. Җәй көне булса, исән калуына бернинди өмет булмас иде, — диде эт йөртүче күрше.
Зарима хастаханәгә йөгерде. Гөлгенә аңында булса да, әнисе белән сөйләшергә теләмәде. Әйтергә теләгән сүзләре нәфрәт тулы, боздай салкын карашында иде. Кар көртенә егылып төшкән кызның йөрәге дә бозга әйләнгән иде…
Терелеп, өйгә кайткач та, берни үзгәрмәде, ана белән кыз чит кешеләрдәй яши бирделәр. Зарима бер тапкыр да кызыннан:
— Нигә болай эшләдең? — дип сорамады, кызыксынмады.
Ә Гөлгенәнең әнисе белән сөйләшергә бернинди теләге юк иде…
К сожалению, реакцию можно поставить не более одного раза 
Мы работаем над улучшением нашего сервиса
Инсур Мөсәнниф
Кеше күңеле – пыяла
Кеше күңеле – пыяла,
Саксыз кагылсаң, уала.
Халык мәкале.
Зирәк картлар белми әйтмәгәндер:
«Кеше күңелкәе – пыяладыр…»,
Ә пыяла, ай-һай, нәфис нәрсә –
Сак булмасаң әгәр, уаладыр.
Гүрдә ята күпме ватык күңел,
Рәнҗеткәнме тормыш, кешеләрме…
Зур юлда максатын югалтканмы…
Күңеле салкыннан өшегәнме…
Әмма шундый китек күңелләр бар:
Бөтен булмаса да «пыяласы»,
Аякка басарга гайрәт тапкан,
Һәм турайта алган «манара»сын.
Башын иеп БӨЕК РУХИ КӨЧКӘ,
Кешеләр аларга табынадыр.
Чөнки бер пыяла кисәгендә
Тоташ кояш үзе чагыладыр!
20-23.05.2016.
Кайда, кайчан басылган:
1) Мөсәнниф Инсур. Кеше күңеле — пыяла. Шигырь. «Сөю кайтавазы» китабы. Уфа, «Чурагул» нәшрияты, 2020, 179-180 бб.