Килэчэк укытучысы сочинение

Эссе «Киләчәк укытучысы»

Киләчәк укытучысы нинди булырга тиеш соң? Барыннан да элек укытучы — шәхес. Ул һәрвакытта да укый , үсешендә туктамый торган төрле яктан алга киткән кеше.Ул күп нәрсә белә, аның артыннан балалар бара. Укытучы үз тәрбияләнүчеләренең үз гамәлләре, уй-фикерләре, гамәлләре белән дөньяга карашын формалаштырырга, аларның фикерләвен үстерергә, характерын тәрбияләргә тиеш.

Киләчәк укытучысы — үз эшендә үз фәнен яратучы һөнәр иясе. Ул үз белемнәрен укучыларга тапшыра, шул ук вакытта сөйли һәм күрсәтә, әмма укучыларны эзләнү һәм тикшеренү эшчәнлегенә җәлеп итә, аларга белем табарга һәм аларны үз практикаларында кулланырга өйрәтә.

Киләчәк укытучысы – уку процессын оештыручы. Әмма укытучының тәрбия миссиясе турында онытырга ярамый. Ул аның тормышында төп урын алып тора. Һәрвакытта да укытучының тәрбия миссиясе беренче урында иде. Ул – укучылар өчен әхлакый яктан да, рухи яктан үрнәк. «Укытучы-яшәү рәвеше ул «, — дип юкка гына әйтмәделәр.

Киләчәк укытучысы — ул үз укучыларының замандашы. Ул, башка бер кеше кебек үк, аларның дөньяга карашын, аларның тормышка мөнәсәбәтен аңлый, аларның проблемаларын хәл итә. Әмма ул шулай ук тәрбияләнүчеләрнең ата-аналарын да аңлый. Бары тик ул гына ата-аналар һәм балалар арасындагы низагны хәл итәргә ярдәм итәчәк. Ул психолог, социолог, остаз , өлкән дусты, ярдәмчесе, репетитор. Гомумән алаганда, укытучы-универсаль кеше. Ул тормыш шартларында ориентлаша, кирәкле мәгълүматка ия һәм барысын да укучыларга тапшыра белергә тиеш.

Без үзенчәлекле һәм тиз үзгәрүчән заманда яшибез. Замана укытучысынаталәпләр нинди соң? Минемчә, киләчәк укытучысы мобиль булырга тиеш, чөнки көннән-көн мәгълүмат күбәя, тиз генә җавап таләп ителә торган мәсьәләләр арта бара. Нәкъ менә шуңа күрә укытучы тормышта яхшы ориентлаша белергә тиеш, чөнки укытучы – ул үрнәк, ул үз фәненә генә түгел, тормыш юлына, тормыш позициясенә дә, яхшылыкка да өйрәтә. «Киләчәк укытучысы заман белән бергә атларга түгел, ә бер адым алга барырга тиеш”, — дип әйтер идем. Мөгаен, бу аның төп үзенчәлегедер.

Киләчәк укытучысы иң заманча гаджетлардан дөрес файдалана белергә тиеш. Чөнки мәктәпләрдә елдан-ел күбрәк техника кулланыла. Мәгълүматлаштыру процессы бара. Укытучы теге яки бу гаджетларны куллана гына түгел, ә яңа версияләрне дә үзләштерергә сәләтле булырга тиеш. Заманча техниканы куллану укытучының эшен җиңеләйтә һәм дәресне төрлеләндерә. Күпчелек укучылар телевизор карый, кәрәзле телефоннардан, компьютерлардан, интернеттан файдалана, аларга бүген мәгълүмат табу кыен түгел. Димәк, киләчәк укытучысының белем дәрәҗәсенә тагын да югары таләпләр куела. Безнең заманда укытучының төп бурычы – укыту гына түгел, ә укырга өйрәтү, ягъни мәгълүмат алу, анализлау һәм аны грамоталы куллану юлын күрсәтү.

Киләчәк укытучысы алдагы буыннар тәҗрибәсенә таянырга тиеш, дип әйтәсем килә. Буыннар тәҗрибәсенә таянып, яңа методикалар һәм алымнар өстендә эшли. Димәк, киләчәк тулысынча безнең үткәнебезгә бәйле. Үткәннәрдән башка бернинди киләчәк тә юк. Шуңа күрә, без илебезнең киләчәген кайгыртып, укучыларның белемнәрен арттыруның, киләчәк дөньяны лаеклы тәрбияләүнең кадерен белергә тиеш. Илебез һәм киләчәк буыныбызның тынычлыгы һәм чәчәк атуы бездән тора бит. Барысы да безнең кулда!

Василий Ключевский: » яхшы укытучы булу өчен, укытканыңны яратырга һәм укытканыңны яратырга кирәк”, — диде. Шуңа бәйле рәвештә, укытучы үзәктә, ул- укучылар өчен «һәр җирдә, һәрвакытта да яктырта торган факел” .

Ә үземә килгәндә…

Үземнең белемемне арттыру өстендә эшлим, чөнки укытучы һәрвакыт алга карарга, заман белән бер сафта, алай гына да түгел, ә бер адым алда барып, гел эзләнеп яшәргә тиеш. Шуңа күрә дә мин гел эзләнү юлында, чөнки үзенең җылысы, ышанычы һәм таланты белән иҗат итүче укытучы гына укучыларны мавыктыра, телебезгә карата кызыксыну, мәхәббәт хисләре тәрбияли ала.

Мәктәптә иң яратып укыган фәннәрем – татар теле һәм әдәбияты булды. Иң яраткан шөгылем – татар теленнән зур күләмле иншалар язу, әдәби китаплар уку иде.

Мәктәпне тәмамлавыма да инде күп елларүтте. Алабуга дәүләт педагогия институтын тәмамладым.

Мин – укытучы!

Мин – татар теле һәм әдәбияты укытучысы! Укучыларны татар телендә бер-берсен аңларга, бер-берсе белән аралашырга өйрәтү, татар телен өйрәнүгә кызыксыну уяту, сөйләм күнекмәләрен формалаштыру, шуның белән бергә туган телгә, үзләре яшәгән җиргә, төбәккә мәхәббәт һәм хөрмәт уяту, туган җирнең тарихын өйрәнү, анда яшәгән шәхесләрнең иҗаты белән кызыксыну, аларга карата ихтирам тәрбияләүне үземнең төп максатым итеп куйдым.Мин укыткан балалар балачак елларын, мәктәптә укыган чакларын бары якты итеп кенә искә ала алсыннар өчен, кулымнан килгәннең барысын да эшләргә тиешмен.

Йомгаклап шуны әйтәсем килә, киләчәктә ни генә булмасын, нинди генә яңалыклар кермәсен, һәрвакытта да үз һөнәренең остасы булган укытучы булырга кирәк. Киләчәккә күз тотып, үткәннәрне онытмыйча, бүгенгесен дә күз уңыннан ычкындырмыйча, заманадан калышмыйча, эшләргә – иҗат итәргә кирәк. Барысы да безнең кулда!

Эссе
Киләчәк укытучысы
Тиңләп булмый аны башка хезмәт белән.
Үлчәнми ул минут белән, сәгать белән.
Синең хезмәт айлык түгел, еллык түгел.
Яз төшүгә көз өлгергән орлык түгел.
Хезмәтеңнең нәтиҗәсен күрер өчен
Дистә еллар түгәсең син акыл көчен.
Укытучы… Галим дә, ташчы да, иген игүче дә бу олуг исем алдында баш ия. Теләсә кайсы һөнәргә юл башы әлеге фидакарь хезмәт нәтиҗәсендә салына.
Укытучы! Нинди бөек яңгырашлы сүз бу! Мәктәп укытучысы иң изге, халык тарафыннан иң ихтирам ителә торган һөнәрләрнең берсе.
Укытучы һөнәрен җиһанга яктылык, җылылык иңдерүче кояш нурына тиңләр идем мин. Кояш нуры да бит һәр яз саен табигатьнең күзен ача. Укытучы күңелендә дә һәрчак яз гына. Бүтәнчә булуы мөмкин дә түгел.
Ә чын укытучы нинди булырга тиеш соң? Ул үз белемен, тәҗрибәсен укучыларга җиткерергә, аларның ышанычын акларга, укытучы дигән изге сүзгә тап төшермичә хезмәт итәргә тиеш. Укытучы – иң авыр, иң катлаулы, иң кирәкле, шул ук вакытта иң гүзәл, иң гуманлы һөнәрләрнең берсе. “Укытучы булып туарга кирәк”, — ди халык. Бу сүзләрдә шулай ук хаклык бар.
Хәзер яңа заман укытучысына югары таләпләр куела. Уку-укыту процессында яңа технологияләр куллану – замана таләбе. Һәрбер мөгаллимнең максаты – сәләтле, белемле укучылар үстерү, аларны шәхес буларак тәрбияләү. Яңа заман укытучысы – кайгыртучан кеше. Ул үз фәнен яхшы белә, яңа заман технологияләре белән бергә атлый…
Ә киләчәк укытучысына килгәндә… Киләчәк укытучысы кем соң ул?
Киләчәк укытучысы – ул үз белемнәрен укучыларга тапшырырга, бу белемнәрнең дөрес үзләштерелүен вакытында тикшереп торырга тиеш. Моннан тыш, балаларга кызык түгел кебек тоелган фәннән дә мавыктыргыч, гадәти булмаган нәрсә эшләргә сәләтле кеше. Киләчәк укытучысы яныннан укучыларның бер дә китәсе килми, мәктәпне тәмамлагач та, алар кабат-кабат аның янына киңәш сорап киләләр. Димәк, ул укучылар өчен тугры дус та.
Киләчәк укытучысы ул, беренче чиратта, үз укучысының ихтыяҗын күрә белүче һәм һәр укучының шәхси үзенчәлекләрен исәпкә алып эшләүче. Бу сыйфатлар киләчәк укытучысында сакланырга тиеш.
Киләчәк нәрсә таләп итә соң? Минемчә, киләчәк укытучысы мобиль булырга тиеш, чөнки көннән-көн мәгълүмат күбәя, тиз генә җавап таләп ителә торган мәсьәләләр арта бара. Нәкъ менә шуңа күрә укытучы тормышта яхшы ориентлаша белергә тиеш, чөнки укытучы – ул үрнәк, ул үз фәненә генә түгел, тормыш юлына, тормыш позициясенә дә, яхшылыкка да өйрәтә. «Киләчәк укытучысы заман белән бергә атларга түгел, ә бер адым алга барырга тиеш», — дип әйтер идем. Мөгаен, бу аның төп үзенчәлегедер.
Киләчәк укытучысы иң заманча гаджетлардан дөрес файдалана белергә тиеш. Чөнки мәктәпләрдә елдан-ел күбрәк техника кулланыла. Мәгълүматлаштыру процессы бара. Укытучы теге яки бу гаджетларны куллана гына түгел, ә яңа версияләрне дә үзләштерергә сәләтле булырга тиеш. Заманча техниканы куллану укытучының эшен җиңеләйтә һәм дәресне төрлеләндерә.
“Укытучы гадел икән, һәрвакыт игътибарлы укучы булырга тиеш», – дип саный М.Горький. Бу сыйфат киләчәк укытучысына да турыдан-туры кагыла. Чөнки дөньяыбызның һәм җәмгыятьнең үсеше шулай тиз ки, ул барлык вакыйгалардан хәбәрдар булып, үзен һәм белемнәрен даими камилләштерүдән башка кала алмый. Һәр укучыны үз фәне белән кызыксындыру, һәркемнең күңеленә “ачкыч” табу мөһим бурыч булачак. Ә бу укытучыдан фәнгә тирән белем һәм мәхәббәт таләп итә. Күпчелек укучылар телевизор карый, кәрәзле телефоннардан, компьютерлардан, интернеттан файдалана, аларга бүген мәгълүмат табу кыен түгел. Димәк, киләчәк укытучысының белем дәрәҗәсенә тагын да югары таләпләр куела. Безнең заманда укытучының төп бурычы – укыту гына түгел, ә укырга өйрәтү, ягъни мәгълүмат алу, анализлау һәм аны грамоталы куллану юлын күрсәтү. Укытучы үзенең дәресләренә яхшы итеп әзерләнеп килергә тиеш. Олуг галимебез Ризаэддин Фәхреддин сүзләре белән әйтсәк: “Укытучы һәрвакыт үзе укытачак дәресләрне иң элек өендә рәткә – тәртипкә салып, хәтта иң җиңел саналган дәресләргә дә зур җаваплылык белән әзерләнеп, укучыларны шуның нигезендә укытырга тиеш. Болай әйбәт әзерләнмәгән укытучы – дәрес вакытында үзенең укучылары алдында хур булачак. Өендә ныгытып әзерләнеп килгән дәресләрен укытучы аңлаешлы итеп, бөтен көчен – тырышлыгын куеп, үткен тел белән, чиста итеп, фикерләрен һәм сүзләрен кабатламыйча сөйләргә тиеш. Укытучы кеше һәр дәресеннән бер тәҗрибә алып, үз җитешсезлеген бетерергә, камилләшергә тиеш. Тәҗрибә нәтиҗәсендә укучыларның белем үзләштерү дәрәҗәләрен, укучылар арасындагы аермаларны белү һәм аларга тиешле чараларны күрү, әлбәттә, укытучының вазифасы. Әгәр укытучының укучыларына биргән гыйлеменә караганда, тәрбия мәсьәләсендәге файдасы азрак булса, ул укытучы – бик камил укытучы була алмый…” Бу сүзләр белән килешми мөмкин түгел. Бу таләпләр кичәге укытучыга да, бүгенгесенә дә, киләчәкнекенә дә кагыла.
Киләчәк укытучысы алдагы буыннар тәҗрибәсенә таянырга тиеш, дип әйтәсем килә. Буыннар тәҗрибәсенә таянып, яңа методикалар һәм алымнар өстендә эшли. Димәк, киләчәк тулысынча безнең үткәнебезгә бәйле. Үткәннәрдән башка бернинди киләчәк тә юк. Шуңа күрә, без илебезнең киләчәген кайгыртып, укучыларның белемнәрен арттыруның, киләчәк дөньяны лаеклы тәрбияләүнең кадерен белергә тиеш. Илебез һәм киләчәк буыныбызның тынычлыгы һәм чәчәк атуы бездән тора бит. Барысы да безнең кулда!
Ә үземә килгәндә…
Белем бирү өлкәсендә югары сыйфатка ирешү, өйрәнгән теманы җиңел юл белән үзләштерергә ярдәм итү, укучыларның иҗади сәләтен үстерүгә булышу максатыннан, мәгълүмати-компьютер, коммуникатив, иҗади үсеш, уен, проблемалы укыту, сәламәтлекне саклауга юнәлтелгән технологияләрне, системалы-эшлекле якын килү алымнарын кулланам. Шуңа күрә дә мин шәхес үстерүгә, укыту-тәрбия процессында укытучы һәм укучының хезмәттәшлегенә зур игътибар бирергә тырышам, һәрдаим иҗади эзләнәм. Үземнең белемемне арттыру өстендә эшлим, чөнки укытучы беркайчан да ирешелгәннәргә генә канәгатьләнеп калырга тиеш түгел, ул һәрвакыт алга карарга, заман белән бер сафта, алай гына да түгел, ә бер адым алда барып, гел эзләнеп яшәргә тиеш. Шуңа күрә дә мин гел эзләнү юлында, чөнки үзенең җылысы, ышанычы һәм таланты белән иҗат итүче укытучы гына укучыларны мавыктыра, телебезгә карата кызыксыну, мәхәббәт хисләре тәрбияли ала. Ирешелгәннәр белән генә канәгать булып яшәү кешенең алга таба үсешен туктата, ә укытучының бер урында таптанып торырга, ярты юлда туктап калырга хакы юк. Атаклы педагог К.Д.Ушинский әйткәнчә: “Укытучы һәрдаим укыганда гына укытучы булып кала”.
Бала вакыттан ук мине әлеге мактаулы һөнәр белән кызыксындым һәм хыялымда үземне укытучы итеп күз алдына китерә торган идем. Мәктәптә иң яратып укыган фәннәрем – татар теле һәм әдәбияты, тарих, математика булды. Иң яраткан шөгылем – татар теленнән зур күләмле иншалар язу, татар әдәбияты классикларының шигырьләрен яттан өйрәнү иде. Укытучым Җәүһәрия Абдул кызы миндә туган телгә мәхәббәт тәрбияләде. Ул минем киләчәгемне татар теле һәм әдәбияты укытучысы итеп күрде.
Мәктәпне тәмамлавыма да инде күп еллар үтте. Әле кайчан гына әниемнең йомшак кулларыннан җитәкләп, мәктәп бусагасыннан атлап кергән идем. Менә чыгарылыш кичәсе… Минем күңелемдә, әле кичә генә булгандай, “Саубуллашу вальсы” (М.Имашев көе, С.Сөләйманова сүзләре) яңгырый.
Ак алъяпкычларда ак канат
Күңел оча гүя акчарлак….
Ак канат иңнәрдә,
Җилферди җилләрдә
Күңел оча ерак җирләргә.
Алда юллар — кайсын сайларга,
Юллар чакыра әллә кайларга,
—Океаннар айкарга,
Очарга айларга,
Тормыш дәрьясында кайнарга.
Шушы җыр белән мин зур тормыш дәрьясының ишекләрен ачып кердем. Алда торган юлны дөрес сайладым дип уйлыйм. Алабуга дәүләт педагогия институты минем өчен ишекләрен ачып куйды.
Мин – укытучы!
Мин үземне чын укытучы буларак Бөгелмә шәһәренең 7 нче гимназиясендә формалаштым дип уйлыйм. Үземнең остазым дип Гөлсирин Халит кызын саныйм. Аның кебек үземнең укучыларыма татар халкын, тарихын, мәдәниятен, гореф-гадәтләрен яратырга, татар теленә, туган якка хөрмәт, ихтирам хисләре тәрбияләргә тырышам.
Мин – татар теле һәм әдәбияты укытучысы! Укучыларны татар телендә бер-берсен аңларга, бер-берсе белән аралашырга өйрәтү, татар телен өйрәнүгә кызыксыну уяту, критик фикерләү сәләтен, сөйләм күнекмәләрен формалаштыру, шуның белән бергә туган телгә, үзләре яшәгән җиргә, төбәккә мәхәббәт һәм хөрмәт уяту, туган җирнең тарихын өйрәнү, анда яшәгән шәхесләрнең иҗаты белән кызыксыну, аларга карата ихтирам тәрбияләүне үземнең төп максатым итеп куйдым. Минем фикеремчә, татар теле һәм әдәбияты дәресләренең төп бурычы – укучыда эчке матурлыкка омтылыш тәрбияләү, дөньядагы төрле вакыйгаларга дөрес бәя бирү, үзлегеңнән белем алуга өйрәтү.
Мин дәресләремдә балаларны шагыйрьләр, язучылар иҗаты белән таныштырам, аларның шигырьләрен сәнгатьле итеп укырга, яттан сөйләргә өйрәтәм, бәйләнешле сөйләм телен үстерүгә зур игътибар бирәм. Рус телендә аралашучы укучыларга татар телен чит тел буларак өйрәтү процессында уеннардан файдаланам. Эшлекле уен дәресләре, төрле бәйгеләр, төркемнәрдә эшләү укучыларга ошый. Мондый эшләр укучыны белем алырга дәртләндерә, татар телен өйрәнүгә кызыксыну уята.
Мин укыткан балалар балачак елларын, мәктәптә укыган чакларын бары якты итеп кенә искә ала алсыннар өчен, кулымнан килгәннең барысын да эшләргә тиешмен.
Йомгаклап шуны әйтәсем килә, киләчәктә ни генә булмасын, нинди генә яңалыклар кермәсен, һәрвакытта да үз һөнәренең остасы булган укытучы булырга кирәк. Киләчәккә йөз тотып, үткәннәрне онытмыйча, бүгенгесен дә күз уңыннан ычкындырмыйча, заманадан калышмыйча, эшләргә – иҗат итәргә кирәк. Барысы да үзебезнең кулда!

Эссе

Киләчәк укытучысы

Минем тормышым  һәрдаим яңаны танып белүдән гыйбарәт. Иҗат итү, нидер эзләнү, өйрәнү, заманча дөнья үзенчәлекләренә төшенү, илдә һәм дөньяда барган вакыйгалардан хәбәрдар булу, укучыларымның кызыксыну өлкәләрен белү, һәм алар өчен актуаль булган нәрсәләрне күзәтү – көндәлек  ихтыяҗларым. Сыйныф бүлмәсенә кереп, дәресемне башлау белән, игътибар белән балаларның күзләренә карыйм. Алар шундый төрлеләр! Һәркайсының үз дөньясы, үз фикере. Шул күзләрдәге очкынны, һәрберсенең йөзендәге нур чаткысын күреп, аларга ачылырга ярдәм итү бурычы минем җилкәләргә йөкләнгәнен тоям.      

“Укучы – тутырырга кирәк булган савыт түгел, кабызырга кирәк булган факел, ә факелны үзе янучы гына кабыза ала”, — ди борынгы грек язучысы һәм фәлсәфәчесе Плутарх. Әйе, укытучы үзе “янганда” гына, укучыларында очкын кабыза ала икән. Димәк,  укучыларым  тормышында минем ролем зур.  Аларның нинди шәхес буларак формалашуы – минем һөнәри эшчәнлегемнең нәтиҗәсе.                

Киләчәк укытучысы… Бу сүзләрдә ниндидер сер бар кебек. Киләчәк укытучысы нинди ул? Ул нинди сыйфатларга ия булырга тиеш? Киләчәк укытучысы образы – ниндидер универсаль кеше образымы? Биороботмы ул, машинамы? Әлеге сорауларга җавап бирү өчен, укытучы  һөнәренең асылын аңларга кирәк. Укытучы хезмәте нидән гыйбарәт соң? Минемчә, бу сорауга җавап шигъри юлларымда чагыла.

Укытучы… Бары җиде хәреф,

Дүрт иҗектән торган сүз генә.

Кыска гына гади сүз булса да,

Күпме сәләт сыйган үзенә:

Белем бирү, тырыш булу, сабыр итү,

Үз-үзеңне эшкә багышлау,

Балаларны сөю, иҗат итү,

Бернәрсәдә — мөһим ялгышмау!

Мин – укытучы! Тәңре биргән шушы

Сәләтләрнең гәүдәләнеше.

Укытучы – һөнәр генә түгел,

Укытучы – яшәү рәвеше!

Шигыремдә әйтелгәнчә, минем өчен эшем – хезмәт кенә түгел, көндәлек яшәү рәвешем. Дәресне тәмамлап, кабинетны бикләп кайтып китү белән  укытучының эш көне төгәлләнми. Өйдә дә, ялда да, һәрвакыт күңелдә — балалар. Аларның борчулары, шатлыклары, уңышлары һәм уңышсызлыклары, аларның иминлеге һәм куркынычсызлыгы өчен кайгырту – барысы да тәүлекнең 24 сәгате буе укытучы күңелендә. Укучыларым – тормышымның аерылгысыз бер зур өлеше.

“Укытучы — үз белемнәре биеклегеннән укучыларның белмәүләре түбәнлегенә төшеп, алар белән бергә күтәрелеш кичерә алучы” дигән афоризм педагогик эшчәнлегемнең бер кыйбласы булып тора.

 Минем уйлавымча, баланы уйларга, эшләргә, иҗат итәргә мәҗбүр итү өчен, һәр алымга иҗади якын килү кирәк. Үз эшенең остасы буларак, һәр дәрестә баланы билгесезлек дөньясына алып кереп китүгә кызыксыну уята алганда гына, укытучының таланты ачыла кебек.

 “Кем өйрәнми, шуның өйрәтергә хакы юк” дигән  әйтем бар. Танып-белү,  өйрәнү бәхете укытучы һөнәрен сайлаучыларның гомерлек юлдашына әверелә. Мин балаларга белем бирәм. Балалар – самими, ачык, эчкерсез кешеләр. Мин алардан шундый ук сыйфатларга өйрәнәм. Балаларның мәрхәмәтле булуын теләсәң, үзең дә аларга рәхимле булу зарур. «Яхшылыкка нәсыйхәт белән өйрәтү авыр, үз үрнәгең белән өйрәтү җиңелрәк», — дигән рим фәлсәфәчесе Сенека. Укытучы өчен иң мөһиме —  үз-үзең булып калып, башкаларга үрнәк булу.  

Без үзенчәлекле һәм тиз үзгәрүчән заманда яшибез. Замана укытучысына таләпләр нинди соң? Замана балалары укытучының күпкырлы, белемле, эрудицияле, мәгълүматлы, мөлаем булуын, дәресләрне үзенчәлекле һәм кызыклы алып бара белү сәләтенә ия булуын таләп итә. Минемчә, укытучы балалар үсеше өчен оптималь мохит тудыра белергә тиеш. Эшчәнлеккә юнәлеш бирә торган мохит турында сүз бара.

Бүгенге көндә укытучы — мәгълүмат йөртүче генә түгел, оештыручы да, консультант та. Бу – югары квалификацияле, үз һөнәренә тугры, замана белән бергә атлаучы укытучының гына хәленнән килә торган катлаулы вазифа. Замана укытучысы – шәкертләрен, канатландырып, киләчәккә ияртүче, киләчәк идеалларын расларга өйрәтүче, киләчәктән  “килгән” кеше ул. Балалар төрле: кемдер образлы фикер йөртә, кемдер формулалар белән уйлый. Бөтенесенә бертөрле шаблон кулланырга ярамый, һәркайсына шәхси якын килү кирәк. Укытучының бурычы – балага нәрсә якын икәнен билгеләү, һәм катлаулы әйберләрне аңа аңлаешлы телдә җиткерү. “Гади укытучы кыенлыкларны аңлата, талантлы укытучы гадилекне күрсәтә”, — ди рәссам Рене Бро. Минем фикеремчә, киләчәк укытучысы нәкъ шундый таләпләргә туры килә дә.

Бүгенге көндә, компьютер технологияләре, интернет гасырында, уку-өйрәнү өчен киң мөмкинлекләр ачыла, балалар үзлектән дә шөгыльләнә ала торган электрон уку әсбаплары нәшер ителә. Киләчәктә мәгълүмати-коммуникатив технологияләр тагын да үсә, киңәя, камилләшә барачак. Ләкин боларның берсе дә “тере” укытучы сүзен алыштыра алмаячак. Тик ул сүз чын-чынлап тере, ялкынлы, эмоциональ булырга тиеш. Әлбәттә, замана белән бергә укытучы-укучы роле, мөнәсәбәте үзгәрә һәм киләчәктә дә бу үзгәрешләр дәвам итәчәк. Белем бирү системасы, белем бирү оешмалары үзгәрер, мөгаен. Тик аларда да белем бирү процессы кешеләр аралашуы, үзара мөнәсәбәте, диалог, үсү, камилләшү мәйданы булып калыр. Һәрхәлдә, киләчәк укытучысы — үзендә психолог,  артист, дус, остаз сыйфатларын берләштергән кеше булыр. Көн дәвамында ул әллә ничә тапкыр кирәкле рольгә керер. Бу эшне ул никадәр оста башкарса, нәтиҗә дә шулкадәр яхшырак булыр. Шуңа күрә укытучыга һәрвакыт ихтыяҗ булачак. Чөнки шәхес, мотивация, иҗат, тәнкыйди фикерләү, хис белән бәйле бер генә нәрсәгә дә роботлар белән алмашыну куркынычы янамый.

     Гасырлар дәвамында тупланган педагогик тәҗрибәгә таянып, алдынгы карашларны өйрәнеп һәм гомумиләштереп, заманадан бер адым алга атлаучы шәхес ул — киләчәк укытучысы. Фикерләремне гомумиләштереп, киләчәк укытучысы – универсаль шәхес образы,  дип әйтәсем килә.

Заман укытучысы

(Эссе)

Укытучылык – ул профессия генә түгел.

Ул – күңел тартуы, сәләт, язмыш…

Күренекле татар язучысы Габдрахман Әпсәләмов “Укытучы кулында гади чәчәкләр генә түгел, тормыш чәчәкләре – сабый балалар,” – дип язып калдырган. Мәктәп елларыннан хәтеремә уелып калган шушы гыйбарә бүген дә һәр иртәдә мине мәктәпкә озата. Тик элегрәк үземне белем бирүче укытучы дип санасам, бүген гамәлгә кереп баручы яңа стандартлар минем мәктәпкә килүемнең максатына да яңалык кертә.

Заман укытучысы – балаларның ныклы белем алуларын оештыручы ул. Бу максатка ирешү өчен укытучы бик тырышып әзерләнергә, элеккегә караганда да ныграк әзерләнергә тиеш була. Чөнки үзе аңлатуга караганда , сыйныфтагы барлык (!) балаларның уку, танып-белү эшчәнлеген берьюлы оештырырга, дидактик максат таләп иткән белем һәм күнекмәләрнең сыйфатлы үзләштерелүе белән идарә итәргә тиеш ул. Бу — бик катлаулы күренеш. Чөнки дидактак максатка ирешү өчен проблемалы сораулар һәм биремнәр тәкъдим итәргә; җавапларны балаларның үзләреннән тикшертергә; балаларның үзләреннән бер-берләренә һәм үзләренә билге куйдыртырга; төрле дәрәҗәдәге өй эшләре тәкъдим итәргә әзер булырга; өй эшләрен дә укучыларның үзләреннән тикшерттерергә һәм бәяләтергә кирәк.

Бүгенге укытучы һәр дәрескә әзерләнгәндә үз алдына яңа бурыч куя, ягъни планлаштырылган нәтиҗәләргә ирешү өчен ул тиешле шартлар тудыра. ФДББС да планлаштырылган нәтиҗәләр өч төрле бирелә: шәхескә кагылышлы, метапредмет һәм предмет нәтиҗәләре. Бөтен уку эшчәнлеге системалы-эшчәнлекле методка корылырга тиеш. Бу ФДББС таләбе. Укучы шәхесенең үсешендә универсаль уку гамәлләренең үзләштерелүе нигез итеп алына. Укучы уку материалын пассив кабул иткәндә үсә алмый. Укучының шәхси эшчәнлеге — киләчәктә аның мөстәкыйльлеге формалашуның нигезе. Димәк, белем бирүнең бурычы булып баланы эшчәнлеккә җәлеп итәрлек шартлар тудыру тора.

ФДББС керткән яңа төшенчә – ул уку ситуациясе. Яңа таләпләр буенча укытучы алдына түбәндәге бурыч куела: уку эшчәнлегенең структур берәмлекләре буларак, уку ситуацияләрен тудырырга өйрәнү, уку бурычларын уку ситуацияләренә күчерә белү.

Уку ситуациясен тудыру өчен түбәндәге алымнарны кулланылып була: каршылыклы фактлар, теоретик белемнәрне укучы алдына кую; яшәеш турында күзаллауны ачып салу һәм фәнни фактларны китерү; “якты тап”, “актуальлек” алымнарын куллану. Уку ситуациясе булып таблицалар, укылган текстның эчтәлеге буенча диаграмма яки графиклар, билгеле кагыйдәләр буенча алгоритм төзү; төрле биремнәр үтәү; практик эшләр тора.

Заманча дәрес структурасы хәрәкәтчән булырга, анда максатчан эшчәнлеккә берләштерелгән төрле эш төрләре тупланырга тиеш. Мөһим момент – укытучы укучының кирәкле юнәлештәге инициативасын хуплый һәм укучының үз эшчәнлеген оештыруына өстенлек бирә.

Белем бирүнең нәтиҗәлелегенә ирешүдә төп чара — продуктив биремнәр. Әгәр дә укытучы укучыны башлангыч мәктәптә ФДББС на салынган сыйфатларга ия булырлык итеп эшли алса, урта звенода ул үз эшчәнлеген мөстәкыйль анализлый һәм аңа төзәтмәләр дә кертә ала. Бу урында Галимҗан Ибраһимовның “Әдәбият дәресләре” китабыннан түбәндәге сүзләре игътибарга лаек дип саныйм: «Укылган, ятланган нәрсә тиз онытыла… Гакылыбыз, шөбһәләр, ялгышлар, аңлашылмаулар табып, үзе эзләнсен. Менә бу эзләнү – мөгаллим тарафыннан шәкерт рухына салынырга тиешле иң кыйммәтле, иң җимешле орлыктыр». Чыннан да, заман укытучысы аңлату-күрсәтү методыннан арынып, дәресләрен эшчәнлекле методка корырга бурычлы. Белем бирү дәресләрен яңа белем ачу дәресләре итеп үзгәртә алсаң гына, стандарт таләпләре үтәлә, көтелгән нәтиҗәгә ирешелә.

Укытучы гомер буе укый-өйрәнә. Бу барлык кешеләргә дә билгеле чынбарлык. Укытучы һәрвакыт үсештә һәм барлык эшләү дәверен эзләнеп үткәрә. Бары тик фәнни-методик эшчәнлеге, эзләнүләре генә укытучыны профессионал дәрәҗәсенә үстерә ала. Болар — предметларны укыту өлкәсендәге заманча фәнни ачышлар белән танышып бару; алдынгы тәҗрибәләрне өйрәнү; укытуның яңа программалары, концепцияләре белән танышып бару; укытуда заманча информацион технологияләрне куллану.

Кем ул укытучы – профессионал? Ирланд педагогы Эндрю Берк бу турыда менә нәрсә дигән: “Профессионал – ул шундый кеше, кем билгеле бер шартларда эшли ала, кем икеләнүләрен җиңә, тәҗрибәле, кыю рәвештә карарлар кабул итә, аларны нәтиҗәле куллана; әгәр ул карарлар дөрес булмаса, я эшләмәсә, аларны үзгәртергә көче җитә”. Педагогик осталыкның бөтен көче – укучыга белем һәм күнекмәләр бирүдә, ә нәтиҗәне планлаштырган максатлардан чыгып анализлауда да инде.

Укытучы ягымлы, игътибарлы, белемле, сизгер, җитди булырга тиеш. Ул шушы сыйфатлары белән балаларның кызыксынуларын үстерә, үз-үзләренә ышанычларын тәрбияли. Укытучы-профессионал психолог та булырга тиеш. Укытучы-профессионал актер да әле ул. Ләкин, иң халыкчан артис та үзенең тамашачысы өчен җаваплылык тотмый. Укытучы үзенең тамашачысы өчен җавап тота. Укытучы-профессионал режиссер-куючы да. Пьеса һәм катнашучыларны үзе сайламаса да рольләргә ул бүлә, уен барышы белән идарә итә. Укытучы-профессионал иҗади эшли, үзенең авторлык программасын төзи, үз тәҗрибәсен таратырга тырыша. Укытучы-профессионал мәктәпне шатлык йорты итәргә сәләтле шәхес. Укытучы-профессионал булу өчен билгеле бер укыту технологиясен бик яхшы куллана белергә кирәк. Тик шуны да онытмау зарур, бер яки берничә педагогик технологияне белү һәм бик яхшы итеп куллану гына укытучыны профессионал итә алмый. Укучылар белән мөгамәләң фәнең белән кызыксындырырлык булырга тиеш.

Карл Марксның: «Тәрбияче үзе дә яхшы тәрбияләнгән булырга тиеш», – дигән сүзләре бар. Моның белән тулысынча килешми мөмкин түгел.  Һөнәренә баштан ук җитди карамаган укытучы киләчәктә чын укытучы була алмый инде ул. Укытучының белеме, дипломы белән бәяләнми, укучыларның көндәлекләрендә чагылмый торган эше дә бар бит әле. Ул – берәүне дә аерып карамыйча яратуы, хөрмәте. Укытучының бөтен гомере укучылары күз алдында үтә. Укытучы гына түгел, укучыларың да хәтер көндәлекләрендә көн саен үзләренең билгеләрен куеп баралар. “Акыллы кеше һәрнәрсәдә чама хисен белә,” – дигән канатлы сүзләр дә нәкъ укытучы адресына әйтелгән шикелле.

Сүземне очлап, татар теле һәм әдәбияты укытучысы буларак фикерләрем болайрак минем. Югарыда санап үтелгән сыйфатларга омтылган хәлдә, милләтеңне чиксез хөрмәт итүче, үз телеңә мөкиббән, гореф-гадәтләреңне яратучы һәм саклаучы, милли җыр-моңнарыңа гашыйк, милләтеңнең киләчәге булсын дип, янып-көеп эшләп йөрүче укытучы булсаң гына ниндидер нәтиҗәләргә ирешергә мөмкин. Бу урында Фатих Әмирханнан да оста итеп әйтеп булмастыр: “Милли рух кертү, милли рухта тәрбия итү шәкерткә «Менә син милли бул, үзең әнсат иткән милләтне сөй, аңа мәхәббәт ит» дию белән генә була торган бер нәрсә мени ул!»…

Хафизова Фәридә Зәки кызы, Әгерҗе шәһәре 4нче урта мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы