Керпе турында сочинение 4 класс татарча

Керпене һәркемнең күргәне бар, тик күбебез аның турындагы кызыклы фактларны белми. Әйдәгез, бу хатаны төзәтик!

Керпе катнаш урманнардагы якты урыннарда яшәргә ярата. Аның авырлыгы 1 кг га, буе 30 см га җитәргә мөмкин. Аркасы кыска каты энәләр белән капланган. Керпедә 16 меңгә якын энә бар. Һәрберсенең озынлыгы 2-4 см, юанлыгы 1 мм.

Керпе – бик кызыклы хайван. Аны ялан кул белән тоту мөмкин түгел, чөнки ул шунда ук чәнечкеле йомгакка әйләнә. Ә үзе кулга тиз ияләшә. Сөт ярата. Шулай ук җиләк, үлән, бака ашый, еланнарга да ташлана.

Керпе начар күрә, аның төп ярдәмчесе – борыннары. Керпе кышны тирән йокыда уздыра, азык запасы әзреләми.Апрель ахыры, май башларында кышкы йоксыннан уяна. Майда 3-5 баласы туа.

Кызыклы факт:

Керпе баласы чукрак, сукыр, ялангач һәм энәсез булып туа. Туып берничә сәгать үтүгә, тәненә йомшак энәләр үсә башлый. Бераздан ул энәләр ныгый, катылана.

Соңгы елларда Татартсанда колаклы керпеләр очрый башлаган. Керпе Татарстанның Кызыл китабына кертелгән.

Керпеләр төрле авазлар чыгара. Хәтта төчкергән авазлар ишетергә мөмкин.

Тагын берничә факт:

• табигатьтә керпеләр күп дигәндә 5 ел яши, ә зоопарк яки хуҗалыкта – 10 ел;
• керпеләрнең барлыгы 17 төре билгеле;
• керпеләр бер-берсе белән сызгырып аралаша;
• керпе тәүлегенә 2 чакрымга якын араны уза.

Зилә САБИТОВА әзерләде

Тема: КЕРПЕ

Максат:1.»Керпе
» тексты белән танышу.

2.
Ишетеп аңлау, чагыштыру аша укучыларның фикер сәләтен үстерү.

3.
Җәнлек исемнәрен татарча әйтә белү.

4.
Җәнлекләргә карата яхшы караш тәрбияләү.

Җиһазлау: дәреслек, презентация,  рәсемнәр,
ноутбук, экран.

Дәрес
барышы:I.
Оештыру өлеше.

 Психолгик
уңай халәт тудыру (слайд №1)

—        
Без бүген дәрестә төрле структуралар
кулланырбыз. Шуларның берсе МЭНЭДЖ МЭТ. (Аңлатма бирү)

—        
II. Өй эшен тикшерү.

Һәр өстәлгә берәр кыргый
хайванның рәсемен ясарга һәм шул хайван турында берничә җөмлә язып килергә иде.

III.
ЯҢА БЕЛЕМ ҺӘМ КҮНЕКМӘЛӘР БУЛДЫРУ

1.Хәзер
мин сезгә табышмак әйтәм, игътибар белән тыңлагыз әле.  Табышмакның
җавабына туры килгән рәсемнне күтәрегез. (Найдите рисунок отгадки)

Ул
өстенә җәй дә, кыш та.

Энәле
күлмәк кия,     

Шулай
да аны әнкәсе

“Йомшагым
“диеп сөя.(Слайд
№2)

— 
Әйе, керпе.

—
Керпе турында нәрсә беләсез икән тикшереп карыйк әле.

ТЭЙК
ОФ – ТАЧ ДАУН

(
Мин сезгә керпе турында сораулар бирәм, дөрес булса басасыз.)

—        
Керпе мәктәптә яши.

—        
Керпе урманда яши.

—        
Керпе кечкенә җәнлек.

—        
Керпенең энәләре аз.

—        
Керпенең энәләре күп.

—        
Ул бал ярата…

Бүген без сезнең белән
нәрсә турында укырбыз?   Димәк, безнең бүгенге темабыз… 

  ХАЙ ФАЙВ

2.
— Хикәяне укыр алдыннан яңа
сүзләр белән танышыйк: ( слайд №3)

еш
очрый – часто встречается

табигать
— природа

озынлык — длина

юанлык — толщина

авырлык
— вес

җитәргә
мөмкин – может достичь

тыныч
урын – укромное место

коры
– сухой

ташый
— собирает

3.   
— Хикәяне уку. Исем кую.

         МИКС-ФРИЗ-ГРУП   (аңлату)Физкультминутка.  (Музыка кабызу,
укучылар  бииләр.Музыка туктый.Сорау бирелә. Сораудагы җавап санына карап
берләшәләр.)

— Бирелгән сүзләр ничә иҗектән тора?

Керпе, бөҗәкләр, урманнарда, кыш, йоклый…

—
Рәхмәт ,урыннарга утырабыз.

IV. Белем һәм
күнекмәләрне ныгыту.

1.
Әгәр сез текстның эчтәлеген аңлаган булсагыз, бу биремне бик җиңел үтәрсез.

         Из
текста найди предложения  о том, что: (слайд №4)

В
наших лесах, садах часто встречается ёж;

Длина
иголки 2-4 см, толщина 1 мм;

Осенью
ёж в укромное
место
собирает сухие листья, траву;

Он
спит целую зиму;

Еж
питается насекомыми, мышами, грибами, ягодами, травой.

2.
СИМАЛТИНИУС РЕЛЛИ ТЭЙБЛ ( 2 укучы берүк вакытта җавап язалар һәм бер-берсенә
бирәләр. Берсенең эшен икенчесе тикшерә) 3 мин.(слайд №5) Планны
текст эчтәлеге буенча урнаштыр.

         Ул
кыш буе йоклый.

         Керпенең
туклануы.

         Керпенең
энәләре.

         Көз
көне керпе.

         Керпенең
озынлыгы.

6.      Дәреслек
буенча эш.

1.4
нче күнегү.Керпе турында язарга.

2.6
нчы күнегү. Диалогны уку.

3.-
Ә хәзер сорауларга җавап бирәбез. (слайд №:6)

1.Керпе
кайларда еш очрый?

2.Зур
керпенең күпме энәсе була?

3.Керпенең
авырлыгы ничә килограмм?

4.
Кыш буе керпе нишли?

5.Керпе
нәрсә белән туклана?

6.Керпегә
тияргә ярыймы?

4.»Кем
тапкыррак?» уены.(слайд№7)

—        Нәрсә
турында сүз бара шуның рәсемен күтәрегез?

Ул
ак, куркак, урманда яши, тиз йөгерә.

Зур,
соры, усал, урманда яши.

Хәйләкәр,
зур койрыклы.

Агачтан
агачка сикерә, чикләвек ярата.

Бал
ярата, кыш көне йоклый.

Энәле,
кыш йоклый.

V.      Йомгаклау,
билгеләр кую.

1.-
Без бүген нәрсә турында укыдык?

—  
Дәрестә нинди яңалыклар алдыгыз?

—
  Керпегә тияргә ярыймы?

 Табигатьне
сакларга кирәк.

2.Миңа дәрес кызыклы булды…. (ничә
кешегә кызыклы булган, шулар кулларын күтәрәләр)

      Миңа авыр булды…..(
кулларын күтәрәләр)

      Мин аңладым….
(кулларын күтәрәләр)

VI.    Өй
эше
1. Сүзләр ятларга. ( Саша, Эльза, Света)

 2.
Текстның эчтәлеген сөйләргә  ( Илфат, Алмаз, Даша, Дима, Дима К.,Ксюша, Кирилл,
Сережа.Алина)

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Керпеләр latin yazuında])

Керпеләр
Халыкара фәнни исем	Erinaceinae G.Fisch.Waldh., 1814[1][2][3]
Таксономик ранг	асгаилә[d][1][2][3]
Югарырак таксон	ежовые[d][1][2]
Таксонның халык атамасы	Hérisson vrai
Хәрәкәт итү ысулы	качение[d] һәм дүрт аякта йөрү[d]
Керпеләр Викиҗыентыкта

Керпеләр (лат. Erinaceinae) — аркасы кыска каты энәләр белән капланган зур булмаган хайваннар асгаиләлеге. Куркыныч туганда, керпеләр йомарлана.

Татарстанның урманлы районнарында гади керпе яши. Ләкин соңгы елларда Татарстанның көньяк-көнбатышында колаклы керпе очравы билгеле. Ул үзенең зур булып чыгып торган колаклары белән аерылып тора.

Җәен керпе җирдәге төрле умырткасызларны, вак умырткалы хайваннарны эзләп өзлексез йөреп тора. Ана керпе тыныч урында оя ясый, шунда 5—6 чукрак, сукыр һәм ялангач балалар тудыра. Берничә сәгатьтән соң аларның тәнендә йомшак энәләр барлыкка килә. Кышны керпеләр йоклап уздыралар, азык запасы әзерләмиләр. Алма һәм башка предметларны энәләренә чәнчеп ташыйлар, моның белән алар тәннәрендәге паразитларны бетерү чарасын күрәләр. Алманың әче суы керпенең тиресенә агып төшә һәм андагы паразитларны куркыта. Колаклы керпе, ареалның төньяк чигендә сирәк төр буларак, Татарстанның Кызыл китабына кертелгән

Төрләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Erinaceinae Асгаиләлеге

• Африка керпеләре Atelerix
  • Atelerix albiventris
  • Atelerix algirus
  • Atelerix frontalis
  • Atelerix sclateri
• Ауразия керпеләре Erinaceus
  • Амур керпесе Erinaceus amurensis
  • Көнчыгыш Аурупа керпесе Erinaceus concolor
  • Гади керпе Erinaceus europaeus
• Колаклы керпеләр Hemiechinus
  • Эфиопия керпесе Hemiechinus aethiopicus
  • Колаклы керпе Hemiechinus auritus
  • Hemiechinus collaris
  • Кара энәле керпе Hemiechinus hypomelas
  • Һиндстан керпесе Hemiechinus micropus
  • Hemiechinus nudiventris
• Дала керпеләр Mesechinus
  • Даурия керпесе Mesechinus dauuricus
  • Кытай керпесе Mesechinus hughi

Чыганак[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

• Рәхимов И.И. , Ибраһимова К.К., Татарстанның үсемлекләр һәм хайваннар дөньясы. бит182 2016 елның 5 март көнендә архивланган.

1. ↑ ^{1,0 1,1 1,2} Integrated Taxonomic Information System — 2006.
2. ↑ ^{2,0 2,1 2,2} Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference / D. E. Wilson, D. M. Reeder — 3 — Baltimore: JHU Press, 2005. — 35, 2142 p. — ISBN 978-0-8018-8221-0
3. ↑ ^{3,0 3,1} Smith A. T., Xie Y., Lunde D. P. et al. A Guide to the Mammals of China. / A. T. Smith, Y. Xie — Princeton: Princeton University Press, 2008.

Татарча сочинение “Урман җәнлекләре|Урман жэнлеклэре”

Сочинение на татарском языке на тему “Урман җәнлекләре”/”Урман жэнлеклэре”Безнең як урманнарында керпеләр, куяннар, төлкеләр, тиеннәр яши.
Керпе − бик чәнечкеле җәнлек. Аның бөтен тәне энәләрдән тора. Ул гөмбәләр, алмалар ярата. Аларны, кышка хәзерләп, җир астына күмеп куя. Керпе, ерткыч җәнлекләрдән сакланыр өчен, түгәрәк шар формасын ала. Ул еланнардан да курыкмый. Еланнарның башларына ташлана. Керпе сукыр тычканнар белән дә туклана. Ул үзенең балаларын бик ярата.
Куяннар ике төрле була: йорт куяннары һәм кыр куяннары. Йорт куяннарын ит, тире һәм мамык өчен үстерәләр. Куян ите − бик файдалы диетик ризык, ә мамыгыннан шәлләр, бияләйләр бәйлиләр. Кыр куяннары кышын ак, ә җәен соры төскә керәләр. Бу аларга дошманнарыннан качарга ярдәм итә. Чөнки куяннар бик куркаклар. Алар йоклаганда да бер күзен ачып, берсен йомып йоклыйлар икән.
Хәйләкәр төлкене без әкиятләрдән, җырлардан, табышмаклардан ишетеп беләбез. Анда ул акыллы, чая, хәйләкәр. Ул бик кызыксынучан. Төлке бик яхшы ишетә. Ул кырларда, урманнарда яши. Кырда кыр тычканнары белән туклана. Ул шулай кешеләргә файда да китерә. Чөнки тычканнар кырдагы ашлыкны ашый. Төлке тагын бакаларны, вак кошларны ашый. Җәй көне үсемлекләр белән дә туклана. Урман-кырларда ризык җитмәсә, авылга килеп тавык, үрдәкләрне дә алып китәргә мөмкин.Төлке матур җанвар, купшы киенгән. Туны җылы, матур һәм калын.
Урман җәнлекләре елдан-ел азаеп бара. Аларны сакларга кирәк!Еще сочинения на татарском языке со схожей к “Урман жэнлеклэре” тематикой (перейти к сборнику татарских сочинений нашего сайта)

Уңай психологик халәт тудыру.

Хэерле көн  мина !

Хэерле көн сина !

Хэерле кон сезгэ!

Хэерле кон барыгызга да!

Кэефегезне смайл белэн билгелэгез!

Сары бит- карта самооценки!

Тест эшлибез!

Парларда тикшерү!( экранда дөрес жаваплар чыга)

Бэялэу критериялэре  остэлдэ!

Картага билге куябыз!

                              ТЕСТ

1.Табигатьне сакларга…….

А)  ярый

Б) ярамый

В)кирәк!

2. Тукран файдалы …..

А) жэнлек

Б) кош

В) божэк

3. Дөрес тәрҗемәне табыгыз.

 Без табигатьне сакларга тиеш!

А) Мы долны беречь природу!

Б) Нужно беречь животных

В) Береги природу

4. Куян ……….

А) усал, хэйлэкэр, соры

Б)зур, уткен тешле, сарыклар эзли.

В) тиз йогерэ, куркак, йомшак.

5.Йорт хайваннары:

1.төлке, аю, бүре

2. сыер, тавык, кэҗэ, сарык

3.чыпчык, тиен, аю.

Рэхмэт!

5лелэр баса-

4лелэр—-

3лелэр—

Карточкаларга билге куябыз!

Экранга карыйбыз.

Бу нэрсэ?

• кроссворд

Кроссворд  чишэбез!

1. Җәен соры, кышын ак,

        Аңа шулай яхшырак. (Куян)

Ни өчен куян?

1. Сорыдыр төсе,

  Үткендер теше.

       Урманда йөри,

  Бозаулар эзли. (Бүре)

Ни өчен бүре?

1. Иртә таңнан кичкә чаклы

         Чик – чирик та, чик-чирик (Чыпчык)

 Ни өчен  чыпчык?

    4. Гөлдер—гөлдер, гөлдергү,

           Кызыл тәпи кемдер бу? (Күгәрчен)

Ни өчен күгэрчен?

1. Кош түгел – оча,

Ябалактан курка.

Чикләвекне ярата,

          Сызгырса, урманны яңгырата. (ТиеН)

Ни өчен  тиен?

-Нинди сүз  чыкты?

 -Керпе ничек тәрҗемә ителә?

-ёжик.

  — кайда яши?

Урманда, урамда.

Керпе нәрсә белән туклана?

(Сөт эчә, кипкән гөмбәләр,җиләкләр ярата)

( ял итеп алу)

Каршыдагы А4( дүрт) битлэрен боклибез.

А4 битенең урта өлешнә КЕРПЕ  дип язабыз!

( видео карау)

Экранга карыйбыз.

 Видео нэрсэ турында?

-керпе!

Ул нишли?

Тычкан тота.

Керпе нинди?

 керпе  өлгер , җитез, файдалы.

Нинди сүз өстэлде?

А4 битенен остенэ видео дип яздык!

Нинди сүзлэр өстәлде?

Җитез, файдалы, тычкан тота.

Китапларнын 96 нчы битен ачтык, 1 нче күнегүгэ карыйбыз.

Анда нэрсэ?

Текст.

Хэзер мин укыйм, сез карап барасыз!

Нинди яна сүзлэр күрдегез?

ЕШ

Энэ

ЮАНЛЫГЫ
ТАШЫЙ

 Сүзлеклэрдэн тэрҗемэсен табабыз!

ЕШ – часто

ЭНӘ— иголка

ЮАНЛЫГЫ – толщина

ТАШЫЙ – таскает

Текстта бу сүзлэр ничек бирелгэн? Нинди сүз белән?

ЕШ ОЧРЫЙ – ЧАСТО ВСТРЕЧАЕМ

ЭНЭНЕН ОЗЫНЛЫГЫ— ДЛИНА ИГЛ

ЮАНЛЫГЫ 1 МИЛЛИМЕТР —ТОЛӘИНА 1 ММ.

КОРЫ ЯФРАК,ҮЛЭН ТАШЫЙ— СУХИЕ ЛИСТьЯ, ТРАВУ ТАСКАЕТ.

Сүзлеклэргэ сүзлэрне язабыз.

Текстны чылбыр буенча укыйбыз!

Укучылар, нәрсә турында бу текст.

Нәрсәләр белэн туклана керпе?

Кайларда без аны очратабыз?

Керпенең авырлыгы күпмегэ җитергэ мөмкин?

Көз көне оясына нәрсә ташый?

А4 битлэренэ язып куябыз

ТЕКСТ БУЕНЧА белгәннәрне.

Керпе нинди?

Авырлыгы-

Озынлыгы-

Буе –

А4 битлэренэ

Нэтиҗэ дип язабыз.

Керпе файдалымы?

Уз бәя бирү карталарына билге куябыз!

Без бүген дәрестә нәрсә турында  сөйләштек?

Керпе нинди?

Күндэлекләрне ачабыз, билге куябыз.

Өй эшен язабыз.

1. Текстны сөйлэргэ.
2. Рәсем ясарга
3. Яна сүзлэрне истә калдырырга

Инша.

Алтын көз.

Быел туган ягыма көз бик иртә килде. Инде августта ук ул үзенең җилләре-яңгырлары, салкыннары белән зур-зур адымнар атлап, көз килеп тә җитте.

Мин авылымдагы көз турында язасым килә. Шәһәрдә дә алтын көз матур. Ләкин авылдагысы, тагын да матуррак.

Һәр ялдагыча-без авылда. Яктырып кояш елмайды да, “Әбиләр чуагы” икәнен белдереп, битне пәрәвез җепләре иркәләде. Бакча эшләрен тиз генә төгәлләп, урманга юл тотам. Зәңгәр күктә зур ак пароходлар кебек болытлар, узыша-узыша каядыр чабалар. Әкрен генә тирән тынлыкны тыңлап, урман түренә үтәм. Җиргә түшәлгән йомшак алтын яфраклар, әйтерсең, төрек келәмнәрен хәтерләтә. Ә агачлар!? Берсен-берсе уздыра-уздыра җәйге киемнәрен көзгегә алмаштырганнар. Һәрберсе күз явын алырлык. Урталыктагы миләш агачының кып-кызыл җимешләре, ялкындай яфракларына соклану мөмкин түгел. Зифа каеннар, нәзек усаклар купшы алтынсу шәл ябынып, баһадир имән агачын кунакка көтәләрдер кебек.

Ара-тирә чыпчык, карга тавышлары тирән тынлыкка җан өргәндәй була. Төз нарат агачлары гына, башларын югары күтәреп, яшеллеккә күмелеп басып торалар кебек. ”-Безгә көз куркыныч түгел”- ди алар.

Чү! Кинәт көн дә бозыла бугай. Җил битне чеметеп-чеметеп алды. Шул арада куркыныч болытлар да хасил булды. Мин тизрәк өйгә ашыктым. Кайтып җиттем дигәндә генә, болытлар каядыр юкка чыктылар. Тирән итеп һава сулыйм. Көз һавасы-нинди дымлы да, салкын да син! Көз- бик матур ел фасылы. Ләкин аның матурлыгын күрә белергә генә кирәк.